Przejdź do treści głównej
Agriculture and rural development

Zdrowa gleba

Wspólna polityka rolna gwarantuje, że rolnicy postępują w zgodzie z zasadami służącymi ochronie gleby i zachęca ich do dodatkowych wysiłków na rzecz poprawy gospodarowania glebami.

Gleby i rolnictwo w UE

Grunty rolne zajmują około 50 proc. powierzchni UE, a rolnictwo jest w znacznym stopniu uzależnione od dobrego stanu gleb. Jego zapewnienie nie jest jednak takie proste. Gleby w UE narażone są bowiem na zjawiska takie jak erozja, degradacja i pustynnienie, a także spadek zawartości materii organicznej i utrata różnorodności biologicznej.

Szereg zagrożeń dla gleb wynika z prowadzenia działalności rolniczej i presji, aby sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na żywność. Glebom grożą między innymi:

  • degradacja i spadek zawartości materii organicznej powodowane intensywnymi praktykami rolnymi
  • kompakcja wskutek stosowania ciężkich maszyn oraz niewłaściwych praktyk uprawy
  • utrata różnorodności biologicznej powodowana przez monokultury i inne praktyki użytkowania gruntów i gospodarowania nimi
  • zanieczyszczenie chemikaliami (np. pestycydami, metalami ciężkimi, farmaceutykami, tworzywami sztucznymi itp.)
  • porzucanie gruntów i ich zaniedbywanie.

Aby sprostać tym wyzwaniom, wspólna polityka rolna gwarantuje, że praktyki rolne są zgodne z założeniami unijnej polityki dotyczącej ochrony gleby określonymi w realizowanej obecnie strategii tematycznej w dziedzinie ochrony gleby. Zrównoważone gospodarowanie glebami odgrywa również zasadniczą rolę w wielu strategicznych i priorytetowych obszarach Europejskiego Zielonego Ładu:

Działania w ramach WPR

Szereg zasad i środków wspólnej polityki rolnej ma służyć utrzymaniu funkcji gleby w ramach systemów zrównoważonego rolnictwa w Unii, aby umożliwić rolnikom:

  • dostarczanie społeczeństwu bezpiecznej, zdrowej żywności produkowanej w sposób zrównoważony
  • uzyskiwanie stabilnych i sprawiedliwych dochodów, przy uwzględnieniu dodatkowych dóbr publicznych, jakie rolnicy zapewniają
  • ochronę zasobów naturalnych, zwiększanie bioróżnorodności i przyczynianie się do przeciwdziałania zmianie klimatu.

Warunkowość

Zgodnie z zasadami warunkowości wypłaty dla wszystkich beneficjentów WPR uzależnione są od spełnienia zestawu wymogów podstawowych w zakresie zarządzania oraz norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (GAEC). Zasady warunkowości, które są szczególnie ważne w odniesieniu do gleby, dotyczą:

  • minimalnej pokrywy glebowej
  • minimalnych praktyk w zakresie gospodarowania gruntami, aby ograniczyć erozję
  • ochrony materii organicznej gleby.

Rozwój obszarów wiejskich

Rozwój obszarów wiejskich (tzw. drugi filar WPR) obejmuje szczególny obszar tematyczny dotyczący gleb i poświęcony kwestiom zapobiegania erozji i poprawy gospodarowania glebami.

Kraje UE mogą wnieść wkład w realizację założeń tego obszaru poprzez włączenie do swoich programów rozwoju obszarów wiejskich działań rolno-środowiskowo-klimatycznych. W ich ramach rolnicy zobowiązują się do podjęcia praktyk gospodarowania, które chronią gleby i poprawiają ich stan.

    Aby zachęcać do zrównoważonego gospodarowania glebami, kraje UE mogą podejmować szereg innych działań dotyczących rozwoju obszarów wiejskich:

    • działania wspierające rolnictwo ekologiczne pomagają utrzymać dobry stan gleb i bioróżnorodność
    • działania wspierające rozwój leśnictwa są skuteczne w zwalczaniu erozji gleby
    • inwestycje mogą być pomocne, aby sfinansować koszty maszyn stosowanych w uprawach zachowawczych. Tym sposobem minimalizuje się naruszanie struktury gleby i utrzymuje odpowiednią pokrywę glebową jesienią i zimą. Może to skutkować ograniczeniem emisji gazów cieplarnianych i erozji oraz prowadzić do wzrostu materii organicznej w glebie
    • działania wspierające transfer wiedzy, usługi doradcze oraz współpraca, dzięki którym rolnicy potrafią w lepszy sposób zwalczać zagrożenia dla gleby – erozję, zakwaszanie, utratę materii organicznej – oraz poprzez które wspiera się przyjmowanie praktyk na rzecz zrównoważonego gospodarowania glebami dostosowanych do lokalnych warunków rolno-ekologicznych.

    Europejska Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich również usprawnia wymianę pomysłów i dobrych praktyk w ramach obszarów tematycznych dotyczących efektywnego gospodarowania zasobami i gospodarowania zasobami wodnymi i glebą.

    WPR na lata 2023–2027

    WPR na lata 2023–2027 weszła w życie 1 stycznia 2023 r. Zgodnie z celami Europejskiego Zielonego Ładu kładzie ona w jeszcze większym stopniu nacisk na poprawę stanu gleb.

    Cele szczegółowe WPR

    WPR na lata 2023–2027 opiera się na dziesięciu celach szczegółowych. Zrównoważone gospodarowanie glebami jest istotnym elementem kilku spośród tych celów, w szczególności tych dotyczących krajobrazu i różnorodności biologicznej, zasobów naturalnych oraz działań w dziedzinie klimatu.

    Plany strategiczne WPR

    W swoich planach strategicznych WPR kraje UE mogą swobodnie opracować interwencje, które pozwolą sprostać ich najpilniejszym wyzwaniom związanym z glebami, a jednocześnie przyczynią się do realizacji wspólnych celów dla Unii.

    Nowa zielona architektura

    Nowa zielona architektura WPR na lata 2023-2027 obejmuje surowsze zasady i więcej możliwości w zakresie rolnictwa przyjaznego dla środowiska. Na przykład znaczna część budżetu WPR na lata 2023-2027 jest przeznaczona na tzw. ekoschematy, które mogą wspierać praktyki rolne wprowadzane dobrowolnie przez rolników. W styczniu 2021 r. Komisja opublikowała orientacyjny wykaz ekoschematów, w tym szereg praktyk na rzecz dobrego stanu gleby.

    Narzędzie dotyczące zrównoważonego gospodarowania składnikami odżywczymi

    WPR 2023-2027 oferuje rolnikom narzędzie dotyczące zrównoważonego gospodarowania składnikami odżywczymi. Narzędzie to służy im wiedzą na temat stosowania nawozów w sposób odpowiadający rzeczywistym wymaganiom uprawy, a jednocześnie zgodny z obowiązującymi przepisami w dziedzinie stosowania nawozów. Nowe narzędzie umożliwi postęp w optymalizacji stosowania nawozów, przynosząc korzyści zarówno ekonomiczne, jak i środowiskowe. Przyczyni się również do transformacji cyfrowej w rolnictwie poprzez podniesienie umiejętności rolników w zakresie korzystania z narzędzi cyfrowych.

    Monitorowanie postępów

    Wspólne ramy monitorowania i oceny (CMEF) pozwalają Komisji zebrać szereg różnego rodzaju wskaźników, aby przeanalizować postępy w realizacji celów WPR. Prowadzony przez Komisję portal danych rolno-spożywczych prezentuje między innymi zestaw najważniejszych wskaźników dotyczących gleby.

    Wspólne ramy monitorowania i oceny stanowią również platformę na potrzeby ocen i badań zewnętrznych. W listopadzie 2020 r. Komisja opublikowała niezależne badanie dotyczące wpływu WPR na zrównoważone gospodarowanie glebami przeprowadzone przez Alliance Environement GEIE.

    W WPR na lata 2023–2027 przewidziano również ulepszone ramy realizacji celów, monitorowania i ewaluacji (PMEF), które zapewnią łatwiejszą i lepszą rozliczalność oraz przejście na model realizacji polityki oparty na wynikach.

    Wiedza, badania naukowe i innowacje

    Rozwój wiedzy, badania naukowe i innowacje mają zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia postępów w dziedzinie zrównoważonego gospodarowania glebami.

    System doradztwa rolniczego to instrument służący doradzaniu rolnikom jak w sposób zrównoważony gospodarować glebami na terenie swoich gospodarstw, jak stosować się do zasad dotyczących ochrony gleb oraz jak korzystać ze wsparcia dostępnego w ramach programu rozwoju obszarów wiejskich, a jednocześnie szerzący wiedzę na temat nowych metod i technologii.

    Badania naukowe i innowacje

    Komisja wspiera również badania naukowe i innowacje, aby lepiej zrozumieć oddziaływanie praktyk rolnych i leśnych na glebę, a także aby opracować nowe techniki i technologie, które zaowocują ulepszeniem systemów produkcyjnych prowadzących do poprawy stanu gleby. W ramach programu „Horyzont Europa” Komisja zorganizowała misję badawczą zwaną „paktem na rzecz zdrowych gleb w Europie”. Proponuje w niej nowe podejście do badań i innowacji w połączeniu z działaniami edukacyjno-szkoleniowymi, inwestycjami i prezentowaniem najlepszych praktyk w ramach tzw. żywych laboratoriów i sztandarowych projektów.

    Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz wydajnego i zrównoważonego rolnictwa

    Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz wydajnego i zrównoważonego rolnictwa (EIP-AGRI) będzie w dalszym ciągu najważniejszym instrumentem przyszłej WPR służącym tworzeniu, testowaniu i upowszechnianiu innowacyjnych rozwiązań uzyskanych w ramach prac grup operacyjnych. Grupy te skupiają rolników, leśników, naukowców, doradców, przedstawicieli biznesu i pozarządowych organizacji działających na rzecz ochrony środowiska, którzy współpracują w innowacyjnych projektach w dziedzinie rolnictwa oraz w innych przedsięwzięciach związanych z działalnością rolną i obszarami wiejskimi.

    Działania podejmowane w zakresie badań: cyfryzacja

    Image: a farmer analysing soil health with a digital device

    Transformacja cyfrowa może pomóc rolnikom w poprawie żyzności gleby i ograniczeniu zanieczyszczenia dzięki lepszym systemom zarządzania. Na przykład w tzw. rolnictwie precyzyjnym wykorzystuje się cyfrowe monitorowanie położenia w celu ukierunkowanej aplikacji składników odżywczych i pestycydów. Z kolei satelitarne systemy naprowadzania umożliwiają poruszanie się maszyn po stałych trasach – technologia ta znana jest pod nazwą „system kontroli ruchu maszyn rolniczych”. Dzięki ograniczeniu zjawiska kompakcji gleby w jej górnej warstwie następuje poprawa nawodnienia i napowietrzenia, co pozwala na bardziej stabilne zbiory w okresie suszy i intensywnych opadów.