Υγιές έδαφος

Έδαφος και γεωργία στην ΕΕ

Δεδομένου ότι οι γεωργικές εκτάσεις αντιπροσωπεύουν περίπου το 50 % της έκτασης της ΕΕ, η γεωργία συνδέεται στενά με την υγεία του εδάφους. Ωστόσο, το έδαφος στην ΕΕ αντιμετωπίζει σειρά προκλήσεων, όπως η διάβρωση, η υποβάθμιση και η απερήμωση, καθώς και η μείωση της οργανικής ύλης και η απώλεια βιοποικιλότητας.

Συναφή με τη γεωργία και την πίεση για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης τροφίμων είναι πολλά από τα ζητήματα που απειλούν την υγεία του εδάφους, όπως:

• υποβάθμιση και μείωση που προκαλούνται από εντατικές πρακτικές·
• συμπύκνωση με βαρέα μηχανήματα και ακατάλληλες γεωπονικές καλλιεργητικές πρακτικές·
• ζημία στη βιοποικιλότητα που προκαλείται από μονοκαλλιέργειες και άλλες πρακτικές χρήσης και διαχείρισης γης·
• ρύπανση από χημικές ουσίες (π.χ. φυτοφάρμακα, βαρέα μέταλλα, φαρμακευτικά προϊόντα, πλαστικά κ.λπ.)·
• εγκατάλειψη και παραμέληση της γης.

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, η ΚΓΠ διασφαλίζει ότι η γεωργία συνάδει με τις πολιτικές της ΕΕ για την προστασία του εδάφους, όπως ορίζονται στην τρέχουσα θεματική στρατηγική για το έδαφος. Η βιώσιμη διαχείριση του εδάφους είναι επίσης απαραίτητη για πολλές στρατηγικές και προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, μεταξύ άλλων για:

• τη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο»·
• το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση·
• τις φιλοδοξίες για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτήν·
• τη στρατηγική για τη βιοποικιλότητα, η οποία περιλαμβάνει τη στρατηγική της ΕΕ για το έδαφος·
• και το σχέδιο δράσης για την ανάπτυξη της βιολογικής παραγωγής.

Δράσεις της ΚΓΠ

Μέσω ποικίλων κανόνων και μέτρων, η ΚΓΠ αποσκοπεί στη διασφάλιση του ρόλου του εδάφους στο πλαίσιο βιώσιμων γεωργικών συστημάτων στην ΕΕ, δίνοντας τη δυνατότητα στους γεωργούς

• να παρέχουν στην κοινωνία ασφαλή και υγιεινά τρόφιμα που παράγονται με βιώσιμο τρόπο·
• να εξασφαλίζουν σταθερό και δίκαιο εισόδημα το οποίο να αντικατοπτρίζει τα επιπρόσθετα δημόσια αγαθά που παρέχουν·
• να προστατεύουν τους φυσικούς πόρους, να ενισχύουν τη βιοποικιλότητα και να συμβάλλουν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Αιρεσιμότητα

Στο πλαίσιο των κανόνων αιρεσιμότητας, οι ενισχύσεις προς όλους τους δικαιούχους της ΚΓΠ συνδέονται με δέσμη κανονιστικών απαιτήσεων διαχείρισης (ΚΑΔ) και προτύπων καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης της γης (ΚΓΠΚ). Οι κανόνες αιρεσιμότητας που έχουν ιδιαίτερη σημασία για το έδαφος περιλαμβάνουν:

• ελάχιστη εδαφοκάλυψη·
• ελάχιστη διαχείριση της γης για τον περιορισμό της διάβρωσης·
• διατήρηση της οργανικής ύλης του εδάφους.

Αγροτική ανάπτυξη

Η αγροτική ανάπτυξη (ο λεγόμενος «δεύτερος πυλώνας» της ΚΓΠ) περιλαμβάνει έναν ειδικό τομέα εστίασης στο έδαφος, αφιερωμένο στην πρόληψη της διάβρωσης και στη βελτίωση της διαχείρισης.

Στο πλαίσιο των προγραμμάτων τους αγροτικής ανάπτυξης, οι χώρες της ΕΕ μπορούν να συμβάλουν σε αυτόν τον τομέα εστίασης μέσω γεωργο-περιβαλλοντικο-κλιματικών μέτρων (ΓΠΚΜ), βάσει των οποίων οι γεωργοί δεσμεύονται να εφαρμόζουν πρακτικές διαχείρισης που προστατεύουν και ενισχύουν το έδαφος.

Οι χώρες της ΕΕ μπορούν να εφαρμόσουν διάφορα άλλα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης για να ενθαρρύνουν τη βιώσιμη διαχείριση του εδάφους:

• τα μέτρα στήριξης της βιολογικής γεωργίας συμβάλλουν στη διαφύλαξη της υγείας του εδάφους και της βιοποικιλότητας·
• τα μέτρα στήριξης της δασικής ανάπτυξης είναι αποτελεσματικά κατά της διάβρωσης του εδάφους·
• τα επενδυτικά μέτρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση μηχανημάτων για την άροση συντήρησης — ώστε να ελαχιστοποιείται η διάσπαση του εδάφους και να διατηρείται υψηλό επίπεδο εδαφοκάλυψης το φθινόπωρο και τον χειμώνα, περιορίζοντας έτσι δυνητικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, μειώνοντας τη διάβρωση και ενισχύοντας την οργανική ύλη του εδάφους·
• τα μέτρα για τη στήριξη της μεταφοράς γνώσεων, των συμβουλευτικών υπηρεσιών και της συνεργασίας μπορούν να βοηθήσουν τους γεωργούς να αντιμετωπίσουν διάφορες απειλές για το έδαφος —όπως η διάβρωση, η οξίνιση ή η απώλεια οργανικής ύλης— και να προωθήσουν την υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών διαχείρισης του εδάφους προσαρμοσμένων στις τοπικές αγροοικολογικές και γεωργικές συνθήκες.

Το ευρωπαϊκό δίκτυο αγροτικής ανάπτυξης (ΕΔΑΑ) διευκολύνει επίσης την ανταλλαγή ιδεών και ορθών πρακτικών μέσω θεματικών τομέων για την αποδοτική χρήση των πόρων και τη διαχείριση των υδάτων και του εδάφους.

ΚΓΠ 2023-27

Η ΚΓΠ 2023-27 τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2023. Περιλαμβάνει ισχυρότερη στήριξη για υγιές έδαφος, σύμφωνα με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Ειδικοί στόχοι της ΚΓΠ

Η ΚΓΠ 2023-27 διαρθρώνεται γύρω από δέκα ειδικούς στόχους. Η βιώσιμη διαχείριση του εδάφους αποτελεί βασική συνιστώσα διαφόρων στόχων, ιδίως εκείνων που επικεντρώνονται στα τοπία και τη βιοποικιλότητα, τους φυσικούς πόρους και τη δράση για το κλίμα.

Στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ

Στα στρατηγικά τους σχέδια για την ΚΓΠ, οι χώρες της ΕΕ έχουν μεγαλύτερη ευελιξία όσον αφορά τον σχεδιασμό παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση των πλέον πιεστικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα εδάφη τους, συμβάλλοντας παράλληλα στους κοινούς στόχους της ΕΕ.

Νέα πράσινη αρχιτεκτονική

Η νέα πράσινη αρχιτεκτονική για την ΚΓΠ 2023-27 ενσωματώνει αυστηρότερους κανόνες και προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για φιλική προς το περιβάλλον γεωργία. Για παράδειγμα, σημαντικό μέρος του προϋπολογισμού της ΚΓΠ 2023-27 διατίθεται για οικολογικά προγράμματα τα οποία μπορούν να στηρίξουν εθελοντικές πρακτικές των γεωργών. Τον Ιανουάριο του 2021 η Επιτροπή δημοσίευσε ενδεικτικό κατάλογο οικολογικών προγραμμάτων, ο οποίος περιλάμβανε διάφορες πρακτικές επωφελείς για το έδαφος.

Εργαλείο βιωσιμότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων για τα θρεπτικά συστατικά

Η ΚΓΠ 2023-27 περιλαμβάνει τη χρήση από τους γεωργούς του εργαλείου βιωσιμότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων για τα θρεπτικά συστατικά (FaST). Το FaST παρέχει συμβουλές στους γεωργούς σχετικά με την εφαρμογή λιπασμάτων, προσαρμοσμένων στις πραγματικές απαιτήσεις των καλλιεργειών και στη διασφάλιση της συμμόρφωσης με την ισχύουσα νομοθεσία για τη χρήση λιπασμάτων. Το νέο αυτό εργαλείο θα προωθήσει τη βελτιστοποίηση της χρήσης λιπασμάτων, αποφέροντας τόσο οικονομικά όσο και περιβαλλοντικά οφέλη, και θα συμβάλει επίσης στην ψηφιοποίηση της γεωργίας αυξάνοντας τις δεξιότητες των γεωργών στη χρήση ψηφιακών εργαλείων.

Παρακολούθηση της προόδου

Μέσω του κοινού πλαισίου παρακολούθησης και αξιολόγησης (ΚΠΠΑ), η Επιτροπή συλλέγει ευρύ φάσμα δεικτών για τη μέτρηση της προόδου της ΚΓΠ όσον αφορά την επίτευξη των στόχων πολιτικής της. Η πύλη δεδομένων της Επιτροπής για τον αγροδιατροφικό τομέα (Agri-food Data Portal) περιλαμβάνει πίνακα δεδομένων για το έδαφος, ο οποίος παρουσιάζει ορισμένους από τους πιο σημαντικούς δείκτες για το έδαφος.

Το ΚΠΠΑ παρέχει επίσης ένα πλαίσιο για αξιολογήσεις και εξωτερικές μελέτες. Τον Νοέμβριο του 2020 η Επιτροπή δημοσίευσε ανεξάρτητη μελέτη σχετικά με τον αντίκτυπο της ΚΓΠ στη βιώσιμη διαχείριση του εδάφους, την οποία εκπόνησε η Alliance Environement GEIE.

Η ΚΓΠ 2023-27 περιλαμβάνει επίσης ενισχυμένο πλαίσιο παρακολούθησης και αξιολόγησης των επιδόσεων (PMEF), το οποίο θα διευκολύνει την ενίσχυση της λογοδοσίας και τη μετάβαση σε ένα μοντέλο υλοποίησης που θα βασίζεται στις επιδόσεις.

Γνώση, έρευνα και καινοτομία

Η ανάπτυξη της γνώσης, της έρευνας και της καινοτομίας είναι ουσιαστικής σημασίας για την προώθηση των δυνατοτήτων βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους.

Το σύστημα παροχής συμβουλών σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις (FAS) εξηγεί στους γεωργούς πώς μπορούν να εφαρμόσουν βιώσιμη διαχείριση του εδάφους στις εκμεταλλεύσεις τους, να συμμορφώνονται με τους κανόνες για την προστασία του εδάφους και να επωφελούνται από τη στήριξη που διατίθεται στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης, ενώ παράλληλα τους ενημερώνει σχετικά με τις νέες μεθόδους και τεχνολογίες.

Έρευνα και Καινοτομία

Η Επιτροπή στηρίζει επίσης την έρευνα και την καινοτομία για την καλύτερη κατανόηση του αντικτύπου της γεωργίας και της δασοκομίας στα εδάφη, καθώς και για την ανάπτυξη νέων τεχνικών και τεχνολογιών που μπορούν να προωθήσουν τα συστήματα παραγωγής που ενισχύουν το έδαφος. Ειδικότερα, η Επιτροπή προτείνει καινοτόμες προσεγγίσεις στην έρευνα και την καινοτομία, σε συνδυασμό με την εκπαίδευση, την κατάρτιση, τις επενδύσεις και την επίδειξη ορθών πρακτικών με τη χρήση «ζωντανών εργαστηρίων» και εμβληματικών έργων, μέσω της αποστολής «Ευρωπαϊκή συμφωνία για το έδαφος» του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη».

Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας για την παραγωγικότητα και τη βιωσιμότητα της γεωργίας

Η Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας για την παραγωγικότητα και τη βιωσιμότητα της γεωργίας (EIP-AGRI) παραμένει βασικό μέσο της μελλοντικής ΚΓΠ για την προώθηση της δημιουργίας, της δοκιμής και της διάδοσης καινοτόμων λύσεων που επιτυγχάνονται μέσω των εργασιών των επιχειρησιακών ομάδων. Οι εν λόγω επιχειρησιακές ομάδες συνδέουν γεωργούς, δασοκόμους, ερευνητές, συμβούλους, επιχειρήσεις και περιβαλλοντικές ΜΚΟ για να συνεργαστούν σε καινοτόμα έργα στον τομέα της γεωργίας και σε άλλες δραστηριότητες που σχετίζονται με τη γεωργία και τις αγροτικές περιοχές.

Έρευνα στην πράξη: ψηφιοποίηση

Η ψηφιοποίηση μπορεί να δώσει τη δυνατότητα στους γεωργούς να βελτιώσουν τη γονιμότητα του εδάφους και να μειώσουν τη ρύπανση μέσω της στήριξης καλύτερων συστημάτων διαχείρισης. Για παράδειγμα, η γεωργία ακριβείας χρησιμοποιεί ψηφιακή παρακολούθηση θέσης για τη στοχευμένη εφαρμογή θρεπτικών συστατικών και φυτοφαρμάκων, ενώ τα δορυφορικά συστήματα καθοδήγησης καθιστούν δυνατή τη χρήση μόνιμων διαδρομών, γνωστών ως γεωργία ελεγχόμενης κυκλοφορίας (CTF). Λόγω της μειωμένης συμπύκνωσης του ανώτερου στρώματος του εδάφους, η κυκλοφορία του νερού και του αέρα στο έδαφος βελτιώνεται, επιτρέποντας πιο σταθερές αποδόσεις σε περιόδους ξηρασίας και έντονων βροχοπτώσεων.