Składniki odżywcze w rolnictwie UE
Do produkcji roślin niezbędne są składniki odżywcze (pokarmowe), takie jak azot, potas i fosfor. Można je dostarczać za pomocą komercyjnie produkowanych nawozów, a także substancji organicznych takich jak obornik.
Nadmierne stosowanie składników pokarmowych może jednak stanowić główne źródło zanieczyszczania powietrza, gleby i wody, a także może mieć negatywny wpływ na bioróżnorodność i klimat.
W ramach strategii „od pola do stołu” – będącej jednym z najważniejszych filarów Europejskiego Zielonego Ładu – Komisja Europejska dąży do zmniejszenia strat składników pokarmowych o co najmniej 50 proc. do 2030 r., przy jednoczesnym zapewnieniu, by nie doszło do pogorszenia żyzności gleby. Ma to doprowadzić do ograniczenia stosowania nawozów o co najmniej 20 proc.
Kluczowym narzędziem wspierającym zrównoważone stosowanie nawozów w rolnictwie jest wspólna polityka rolna (WPR), która zapewnia rolnikom możliwość zachowania produktywności przy jednoczesnym ograniczaniu szkodliwych skutków zanieczyszczenia.
Działania w ramach WPR
WPR służy propagowaniu zrównoważonych systemów rolnych w UE i umożliwia rolnikom:
- dostarczanie społeczeństwu bezpiecznej, zdrowej żywności produkowanej w sposób zrównoważony
- uzyskiwanie stabilnych i sprawiedliwych zarobków, przy uwzględnieniu szerokiego zakresu dóbr publicznych, jakie rolnicy zapewniają
- ochronę zasobów naturalnych, zwiększanie bioróżnorodności i przyczynianie się do przeciwdziałania zmianie klimatu.
Dzięki wielu przepisom i środkom WPR wspiera rolników w zrównoważonym stosowaniu składników pokarmowych.
Zasada wzajemnej zgodności
Zgodnie z zasadą wzajemnej zgodności wypłaty dla wszystkich beneficjentów WPR uzależnione są od spełnienia zestawu wymogów podstawowych w zakresie zarządzania oraz norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (GAEC). Wzajemna zgodność w odniesieniu do składników pokarmowych obejmuje:
- powiązanie płatności z dyrektywą azotanową (wymóg podstawowy w zakresie zarządzania nr 1)
- normy GAEC opracowane z myślą o ochronie wody i gleby, obejmujące odpowiedzialne stosowanie składników pokarmowych.
Rozwój obszarów wiejskich
Zrównoważone stosowanie składników pokarmowych może być wspierane w ramach rozwoju obszarów wiejskich, czyli tzw. drugiego filaru WPR. W swoich programach rozwoju obszarów wiejskich kraje UE mogą uwzględnić wiele korzystnych środków, na przykład:
- działania wspierające transfer wiedzy i informacje, usługi doradcze oraz współpracę, dzięki którym można poszerzać i rozpowszechniać wiedzę na temat bezpiecznego i skutecznego stosowania składników pokarmowych
- działania wspierające rolnictwo ekologiczne, zachęcające do zmniejszania stosowania nawozów nieorganicznych.
WPR na lata 2023–2027
WPR na lata 2023–2027 weszła w życie 1 stycznia 2023 r. Zapewnia ona większą zgodność praktyk rolniczych z celami strategii „Od pola do stołu” dotyczącymi zmniejszenia zanieczyszczenia biogennego.
Cele szczegółowe WPR
Zrównoważona gospodarka składnikami odżywczymi ma istotne znaczenie w kontekście wielu celów szczegółowych WPR na lata 2023–2027, szczególnie tych związanych ze zmianą klimatu, z zasobami naturalnymi i bioróżnorodnością.
Plany strategiczne WPR
W swoich planach strategicznych WPR kraje UE mogą w sposób elastyczny odpowiednio dostosowywać strategie i interwencje, które mogą usprawnić gospodarowanie składnikami odżywczymi na poziomie krajowym, zgodnie z celami Unii.
Nowa zielona architektura
W WPR na lata 2023–2027 przewidziano surowsze przepisy i większe możliwości w zakresie wspierania skutecznego stosowania składników pokarmowych. Na przykład zaostrzona w niej zasada warunkowości będzie stanowić solidniejszą podstawę obowiązkowych wymogów dotyczących odpowiedniego stosowania składników pokarmowych. Poza tym znaczna część budżetu WPR na lata 2023–2027 zostanie przekazana na ekoprogramy, które mogą zachęcać rolników do stosowania dobrowolnych praktyk – wykraczających poza podstawowe wymogi prawne – przyczyniających się do zrównoważonego stosowania składników odżywczych.
W styczniu 2021 r. Komisja opublikowała orientacyjny wykaz ekoprogramów. W ramach świadczenia usług doradczych z zakresu rolnictwa najpóźniej od 2024 r. kraje UE udostępnią narzędzie dotyczące zrównoważonego gospodarowania składnikami odżywczymi. Jest to cyfrowe narzędzie, które będzie można obsługiwać za pomocą smartfonów, tabletów i komputerów.
Na podstawie danych i ręcznie wprowadzanych informacji od rolników narzędzie to będzie zapewniało indywidualne zalecenia dotyczące nawożenia upraw w ramach planu gospodarowania składnikami odżywczymi. Oprócz tego w ramach wsparcia na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w dalszym ciągu finansowane będą: płatności związane z gospodarowaniem gruntami, inwestycje, zdobywanie wiedzy, innowacje i współpraca w zakresie gospodarowania składnikami odżywczymi.
Wiedza, badania naukowe i innowacje
Komisja wspiera badania naukowe i innowacje w rolnictwie i leśnictwie, a obszary docelowe w tym zakresie obejmują zrównoważoną produkcję podstawową oraz wodę, składniki pokarmowe i odpady.
System doradztwa rolniczego umożliwia wymianę wiedzy na temat nowych wydarzeń i zapewnia rolnikom doradztwo z zakresu najlepszych praktyk związanych ze stosowaniem składników pokarmowych.
Podstawa prawna
Wzajemną zgodność regulują przepisy dotyczące zarządzania wspólną polityką rolną oraz jej finansowania i monitorowania określone w rozporządzeniu (UE) nr 1306/2013, rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 809/2014 i rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) nr 640/2014.
Przepisy dotyczące płatności z tytułu zazieleniania określono w rozporządzeniu (UE) nr 1307/2013, rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) nr 639/2014 i rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 641/2014.
Wsparcie unijne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich pochodzi z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1305/2013.
