Mleko i produkty mleczne

Unia Europejska jest znaczącym producentem mleka i przetworów mlecznych, które objęte są wspólną organizacją rynków produktów rolnych (WORR).

Produkcja mleka ma miejsce we wszystkich krajach UE i stanowi znaczną część wartości produkcji rolnej UE. Całkowita produkcja mleka w UE szacowana jest na około 155 mln ton rocznie. Głównymi producentami są Niemcy, Francja, Polska, Holandia, Włochy i Irlandia. Razem odpowiadają za niemal 70 proc. produkcji UE.

W ostatnich latach liczba bydła mlecznego w UE zmniejszała się, podczas gdy mleczność na krowę rosła. W 2020 r. w UE hodowano około 20 mln krów, a na jedną krowę przypadało średnio 7,3 tys. kg wyprodukowanego mleka.

Wielkość gospodarstw i liczebność bydła mlecznego jest bardzo zróżnicowana, podobnie jak mleczność. Jednak wraz z rozwojem sektora mleczarskiego w całej UE różnice w mleczności i innych czynnikach technicznych uległy zmniejszeniu – mniej rozwinięci producenci mleka szybko doganiają tych, którzy jako pierwsi dokonali restrukturyzacji i modernizacji.

Interwencja rynkowa

Wykorzystuje się szereg mechanizmów ochrony sektora mleczarskiego w czasach zwiększonych zakłóceń na rynku. Interwencja rynkowa zapewnia w szczególności siatkę bezpieczeństwa na wypadek poważnego zachwiania równowagi rynkowej, w formie interwencji publicznej i dopłat do prywatnego przechowywania.

Interwencja publiczna

Interwencja publiczna polega na zakupie towaru przez organy publiczne, umieszczeniu go w magazynach publicznych na tak długo, jak to konieczne, aż warunki rynkowe pozwolą na jego ponowne wprowadzenie na rynek. W przypadku sektora mleczarskiego interwencja publiczna jest dostępna dla masła i odtłuszczonego mleka w proszku.

W okresie od 1 marca do 30 września każdego roku podmioty prywatne mogą oferować maksymalną ilość 109 tys. ton odtłuszczonego mleka w proszku i 50 tys. ton masła, spełniających szczególne wymogi jakościowe, do nabycia po stałej cenie. Po osiągnięciu tych wielkości interwencję kontynuuje się w formie przetargu do końca okresu interwencji.

Publiczne zapasy interwencyjne sprzedaje się z powrotem na rynku w ramach procedury przetargowej, którą otwiera Komisja Europejska.

Agencje płatnicze krajów UE są odpowiedzialne za zapewnianie kontroli działań związanych ze środkami interwencyjnymi w sektorze mleka i przetworów mlecznych oraz zarządzanie nimi.

Dopłaty do prywatnego przechowywania

Dopłaty do prywatnego przechowywania to kolejny mechanizm, za pomocą którego UE chroni sektor mleczarski przed zakłóceniami na rynku. W sektorze mleczarskim wsparcie to jest dostępne dla masła, odtłuszczonego mleka w proszku i serów o chronionej nazwie pochodzenia (ChNP) lub chronionym oznaczeniu geograficznym (ChOG).

Dopłaty pokrywają część kosztów przechowywania, podczas gdy produkty tymczasowo wycofuje się z rynku. Uruchomienie dopłat do prywatnego przechowywania nie jest automatyczne (w przeciwieństwie do interwencji publicznej) i wymaga przyjęcia rozporządzenia Komisji.

Systemy dopłat do prywatnego przechowywania masła i odtłuszczonego mleka w proszku zwykle finansują koszty przechowywania przez minimalny okres 90 dni i maksymalny okres 210 dni (jest to określone w rozporządzeniu Komisji które otwiera dany system). Dopłaty składają się zazwyczaj ze stałej stawki za tonę, powiększonej o dzienną kwotę za tonę.

Handel z państwami niebędącymi członkami UE

UE jest głównym eksporterem produktów mlecznych i największym eksporterem sera i odtłuszczonego mleka w proszku na świecie. Wywóz produktów mlecznych w ramach niektórych kontyngentów otwartych przez państwa trzecie podlega obowiązkowi wydania pozwolenia na wywóz.

Ponadto do wprowadzania produktów mlecznych do UE ma zastosowanie system przywozu. Przywóz preferencyjny podlega obowiązkowi uzyskania pozwolenia na przywóz oraz z reguły uiszczenia cła przywozowego. Kilka umów handlowych, wielostronnych i dwustronnych, doprowadziło do preferencyjnego przywozu po obniżonej lub zerowej stawce celnej, głównie w formie kontyngentów przywozowych.

Wymogi w ramach systemów wywozu i przywozu produktów mlecznych określono w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2020/760 i rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2020/761, które zostały przyjęte 17 grudnia 2019 r.

Tzw. pakiet mleczny wprowadzony w 2012 r. obejmował szereg instrumentów mających na celu poprawę łańcucha dostaw w sektorze mleczarskim i zwiększenie jego odporności po zakończeniu systemu kwot w 2015 r.

Umowy pisemne między producentami i przetwórcami mleka

Kraje UE mogą wprowadzić obowiązek zawierania pisemnych umów między rolnikami i przetwórcami oraz zobowiązać podmioty skupujące mleko do oferowania rolnikom minimalnego okresu obowiązywania umowy. Umowy te powinny być sporządzane przed dostawą i powinny zawierać szczególne elementy takie jak:

• cena
• wielkość dostawy
• okres obowiązywania umowy
• szczegóły dotyczące płatności
• odbiór
• postanowienia dotyczące siły wyższej.

Wszystkie te elementy powinny być swobodnie negocjowane między stronami, a rolnicy mogą odmówić przyjęcia oferty o minimalnym okresie obowiązywania przewidzianej w umowach.

Negocjacje zbiorowe za pośrednictwem organizacji producentów

Rolnicy mogą zrzeszać się w organizacjach producentów, które mogą wspólnie negocjować warunki umów (w ramach pewnych limitów ilościowych, aby nie zakłócać konkurencji), w tym ceny mleka surowego.

Więcej informacji

Publikacja informacji na temat wielkości produkcji mleka surowego

Przepisy dotyczące organizacji międzybranżowych

Szczegółowe przepisy UE dotyczące organizacji międzybranżowych w sektorze mleczarskim umożliwiają podmiotom w łańcuchu dostaw produktów mlecznych nawiązanie dialogu i przeprowadzenie szeregu wspólnych działań. Działania te dotyczą między innymi:

• promocji
• badań naukowych
• innowacji
• poprawy jakości.

Celem jest osiągnięcie większej przejrzystości i lepszego zrozumienia produkcji i rynku.

Regulacja podaży serów objętych ChNP/ChOG

Kraje UE mogą, pod pewnymi warunkami, stosować przepisy regulujące podaż serów objętych ChNP/ChOG na wniosek organizacji producentów, organizacji międzybranżowej lub grupy producentów ChNP/ChOG. Środek ten służy zapewnieniu wartości dodanej i jakości serów objętych ChNP lub ChOG, które są szczególnie ważne dla wrażliwych obszarów wiejskich.

Obecnie instrument ten stosuje się w odniesieniu do następujących serów:

• Asiago (IT)
• Beaufort (FR)
• Comté (FR)
• Grana Padano (IT)
• Gruyère (FR)
• Parmigiano Reggiano (IT)
• Pecorino Romano (IT)
• Reblochon (FR)
• Morbier (FR)
• Abondance (FR)
• Emmental de Savaoie (FR)
• Tomme de Savoie (FR).

Więcej informacji

Informacje o oznaczeniach geograficznych i systemach jakości

Sprawozdanie na temat pakietu mlecznego z 2016 r.

Rozwój sytuacji na rynku mleczarskim i funkcjonowanie przepisów dotyczących „pakietu mlecznego”

Zmiany w sytuacji na rynku mleka i produktów mlecznych

Podstawę prawną dla unijnego sektora mleczarskiego i przetworów mlecznych zawierają rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz następujące rozporządzenia:

• rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 511/2012 w sprawie sektora mleka i przetworów mlecznych
• rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 880/2012 w sprawie współpracy międzynarodowej i negocjacji umownych organizacji producentów w sektorze mleka i przetworów mlecznych.

Środki nadzwyczajne

Nadzwyczajne środki ad hoc można stosować w okresach poważnych zakłóceń na rynku. Podstawę prawną dla powyższego podano w art. 219–222 rozporządzenia (UE) nr 1308/2013 ustanawiającego WORR.

Wobec bezprecedensowej sytuacji spowodowanej kryzysem związanym z COVID-19 Komisja zatwierdziła czasowe odstępstwa od unijnych reguł konkurencji dostępne dla rolników we wszystkich krajach UE. Każdy kraj UE był zobowiązany do powiadomienia o przyjęciu takich środków. Francja poinformowała o wdrożeniu tych środków w swoim sektorze mleczarskim.

• COVID-19: środki w sektorze mleczarskim

Normy handlowe

Oprócz norm handlowych dotyczących tłuszczów do smarowania w odniesieniu do następujących produktów stosuje się szczegółowe definicje, oznaczenia i opisy handlowe:

• mleko i produkty mleczne
• mleko spożywcze
• tłuszcze do smarowania.

Europejskie Centrum Obserwacji Rynku Mleka dostarcza danych i informacji na temat sektora mleczarskiego. Monitoruje ono i analizuje dotychczasowe i aktualne tendencje na poziomie światowym i europejskim dotyczące takich zagadnień jak:

• produkcja
• podaż i popyt
• koszty produkcji
• perspektywy rynkowe.

Aby zagwarantować, że Komisja korzysta z uprawnień do przyjmowania aktów wykonawczych pod kontrolą krajów UE, powołano różne komitety, które odbywają regularne posiedzenia i wspierają ją w tym zadaniu. W ich skład wchodzą przedstawiciele rządów, a przewodniczy im przedstawiciel Komisji Europejskiej.

Komitet ds. Wspólnej Organizacji Rynków Rolnych odbywa regularne posiedzenia, aby omawiać kwestie takie jak zmiany cen rynkowych czy też produkcja i wymiana handlowa w UE i państwach trzecich.