Zwiększenie siły przetargowej rolników
W UE jest 11 mln rolników, z których wielu pracuje w stosunkowo małych rodzinnych gospodarstwach rolnych działających niezależnie od siebie. Z kolei przetwórcy, jak i sprzedawcy detaliczni znacznie częściej działają w grupach. Ta asymetria siły przetargowej utrudnia rolnikom obronę swoich interesów podczas negocjacji z innymi podmiotami w łańcuchu dostaw.
Aby wzmocnić zbiorową siłę przetargową rolników, UE wspiera rolników, którzy chcą współpracować w ramach organizacji producentów. Ponadto UE wspiera również tym, którzy pragną współpracować ze swoimi partnerami z sektora produkcji i handlu w łańcuchu dostaw żywności w ramach tak zwanych organizacji międzybranżowych.
Organizacje producentów
Organizacje producentów lub zrzeszenia organizacji producentów pomagają rolnikom w ograniczeniu kosztów transakcji i współpracują z nimi podczas przetwarzania i wprowadzania do obrotu ich produktów. Organizacje producentów wzmacniają zbiorową siłę przetargową rolników poprzez:
- koncentrację dostaw
- skuteczniejszy marketing
- zapewnianie wsparcia technicznego i logistycznego swoim członkom
- pomoc w zarządzaniu jakością
- transfer wiedzy.
UE uznaje szczególną rolę organizacji producentów. Dlatego też mogą się one ubiegać o oficjalne uznanie ich w kraju UE, w którym mają siedzibę. Organizacje producentów mogą mieć różne formy prawne, np. spółdzielni rolniczych. Uznane organizacje producentów mogą korzystać z:
- wyjątków od unijnych reguł konkurencji w odniesieniu do niektórych rodzajów działalności, takich jak zbiorowe negocjacje w imieniu swoich członków, planowanie produkcji lub niektóre środki w zakresie zarządzania podażą
- dostępu do finansowania z UE w ramach „programów operacyjnych”, na przykład w celu wsparcia zbiorowej inwestycji w logistykę z korzyścią dla swoich członków.
Statystyki
W UE istnieje około 3,4 tys. uznanych organizacji producentów (stan z 2017 r.). Działają one głównie w trzech sektorach.
Jedynie trzy kraje UE nie są siedzibą żadnej uznanej organizacji producentów: Estonia, Litwa i Luksemburg.
Od 2017 r. osiem krajów UE uznało 80 zrzeszeń organizacji producentów: Francja (30), Włochy (19), Niemcy (9), Hiszpania (7), Węgry (7), Grecja (4), Belgia (3) i Polska (1).
Kryteria uznawania
Aby organizacja producentów z dowolnego sektora rolnego mogła zostać uznana, musi:
- być utworzona z inicjatywy producentów
- składać się z producentów określonego sektora rolnego i być przez nich kontrolowana
- złożyć wniosek w tej sprawie w kraju UE, w którym ma siedzibę
- prowadzić co najmniej jedno z działań wymienionych w prawie Unii, takich jak wspólne przetwarzanie, dystrybucja, transport lub pakowanie
- realizować co najmniej jeden z konkretnych celów wymienionych w prawodawstwie rolnym, takich jak optymalizacja kosztów produkcji lub opracowywanie inicjatyw w dziedzinie promocji i wprowadzania do obrotu.
Ponadto organizacje producentów muszą spełniać pewne dodatkowe kryteria, takie jak minimalna liczba członków lub minimalna ilość lub wartość produktów. Istnieją również pewne wymogi dotyczące ich statutów. Istnieją również pewne wymogi w odniesieniu do ich statutu, a w szczególności musi on umożliwiać członkom demokratyczny nadzór nad ich organizacją.
Kraje UE mogą uznać organizacje producentów na ich wniosek. Kraje UE obligatoryjnie uznają organizacje producentów z sektora owoców i warzyw, oliwy z oliwek i oliwek stołowych, sektora jedwabników, chmielu oraz mleka i przetworów mlecznych.
Kraje UE mogą również uznawać zrzeszenia organizacji producentów, zgodnie z kryteriami obowiązującymi dla organizacji producentów.
Wielonarodowe organizacje producentów
Rolnicy i organizacje producentów w różnych krajach UE mogą zgrupować się w celu utworzenia międzynarodowych organizacji producentów. W takich przypadkach organizacja producentów jest uznawana przez kraj UE, w którym ma ona siedzibę główną. Siedziba musi znajdować się w kraju UE, w którym znajduje się znaczna liczba członków lub organizacji członkowskich, lub znaczna wielkość produkcji zbywalnej.
Organizacje międzybranżowe
Rolnicy i przetwórcy lub handlowcy w łańcuchu dostaw mogą również zrzeszać się w organizacjach międzybranżowych. Organizacje te przyjmują środki mające na celu zarządzanie łańcuchem, bez angażowania się w produkcję, przetwarzanie lub handel. Organizacje międzybranżowe służą jako platforma dialogu, propagująca najlepsze praktyki i przejrzystość rynku.
Kraje UE mogą również uznawać organizacje międzybranżowe, jeżeli składają się one z:
- przedstawicieli sektora produkcji (tj. rolników)
- przedstawicieli co najmniej jednej innej części łańcucha dostaw rolno-spożywczych (takich jak podmioty prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa lub dystrybucji produktów spożywczych).
Uznanie organizacji międzybranżowych jest nieobowiązkowe w większości sektorów, ale jest obowiązkowe w sektorze oliwy z oliwek, oliwek stołowych oraz w sektorze tytoniu. Organizacje międzybranżowe posiadające członków w wielu krajach są uznawane w kraju, w którym mieści się ich siedziba główna.
Wyjątki od obowiązku przestrzegania reguł konkurencji
Unijne prawo konkurencji zakazuje jakichkolwiek porozumień między co najmniej dwoma niezależnymi podmiotami rynkowymi, które ograniczają konkurencję. Dotyczy to na przykład porozumień mających na celu ograniczenie lub kontrolę produkcji, funkcjonowania rynków, rozwoju technicznego, inwestycji lub źródeł dostaw. Zakaz ustanowiony w ogólnym prawie konkurencji w art. 101 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej dopuszcza jedynie ograniczone wyjątki.
Jednak ze względu na stosunkowo słabą pozycję rolników w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych prawodawstwo rolne UE dopuszcza pewne wyłączenie od reguł konkurencji w przypadku zrzeszeń rolników, organizacji producentów i organizacji międzybranżowych.
Warunki stosowania wyjątków określono w szeregu artykułów rozporządzenia (UE) nr 1308/2013 w sprawie wspólnej organizacji rynków.
Wyjątki dotyczące organizacji producentów, zrzeszeń rolników i rolników
W art. 152 tego rozporządzenia przewidziano odstępstwo od reguł konkurencji w odniesieniu do uznanych organizacji producentów i zrzeszeń organizacji producentów, jeżeli spełniają one określone warunki. Takie odstępstwa obejmują planowanie produkcji i negocjowanie umów na dostawę produktów rolnych.
W art. 222 zezwala się uznanym organizacjom producentów na odstępstwo od niektórych reguł konkurencji w okresach poważnych zakłóceń równowagi na rynkach.
Art. 209 nie ogranicza się do uznanych organizacji producentów, lecz umożliwia współpracę między rolnikami lub zrzeszeniami rolników, np. w celu produkcji lub sprzedaży produktów rolnych. Strony, które pragną powołać się na ten przepis, mogą zwrócić się do Komisji o opinię, czy ich porozumienia są zgodne z celami określonymi w art. 39 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Zainteresowane strony mogą uzyskać te informacje, pisząc na adres: AGRI-NOTIFICATION-209-CMO
ec [dot] europa [dot] eu (AGRI-NOTIFICATION-209-CMO[at]ec[dot]europa[dot]eu).
Komisja publikuje wszystkie opinie dotyczące zgodności porozumień z celami WPR określonymi w art. 209.
Wyjątki dotyczące organizacji międzybranżowych
W art. 210 rozporządzenia o wspólnej organizacji rynków określono pewne warunki, na których porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione przez organizacje międzybranżowe mogą zostać wyłączone z unijnych reguł konkurencji.
Aby uzyskać wyłączenie, organizacje międzybranżowe muszą zgłosić planowane środki Komisji i wnioskować o zatwierdzenie na mocy art. 210.
Zgłoszenia należy przesyłać na adres email: AGRI-NOTIFICATION-209-CMOec [dot] europa [dot] eu (AGRI-NOTIFICATION-210-CMO[at]ec[dot]europa[dot]eu)
Wszystkie decyzje podjęte na mocy art. 210 są publikowane przez Komisję.
Wyjątki sektorowe
W art. 149 określono szczegółowe zasady negocjacji umownych prowadzonych przez uznane organizacje producentów w sektorze mleka.
W art. 150 określono warunki, na jakich organizacje producentów lub organizacje międzybranżowe mogą zarządzać podażą sera o chronionej nazwie pochodzenia lub chronionym oznaczeniu geograficznym.
W art. 167 określono zasady wprowadzania do obrotu mające na celu poprawę i stabilizację funkcjonowania wspólnego rynku win.
W art. 172 określono warunki, na jakich organizacje producentów lub organizacje międzybranżowe mogą zarządzać podażą szynki o chronionej nazwie pochodzenia lub chronionym oznaczeniu geograficznym.
Więcej informacji
Reguły konkurencji w sektorze rolno-spożywczym
Podstawy prawne
Podstawy prawne regulujące organizacje producentów i organizacje międzybranżowe oraz wspólną organizację rynków produktów rolnych określono w rozporządzeniu (UE) nr 1308/2013 i rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2016/232.
UE przyjęła również szczegółowe przepisy dotyczące szeregu sektorów:
- owoce i warzywa – rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 543/2011;
- chmiel – rozporządzenie Komisji (WE) nr 1299/2007
- oliwa z oliwek i oliwki stołowe – rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 611/2014, rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 615/2014;
- mleko i przetwory mleczne – rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 511/2012, rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 880/2012, rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2016/1615).
