Wydatki na WPR

Na tym wykresie widać, jak na przestrzeni lat zmieniały się wydatki w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR) wyrażone jako odsetek budżetu UE. W ciągu ostatnich 40 lat udział tych wydatków spadł z 65,5 proc. w 1981 r. do ok. 23,5 proc. w 2022 r. Tendencja spadkowa utrzymała się w kolejnych latach, również po kolejnych rozszerzeniach UE.

Malejący udział wydatków na WPR w budżecie UE wynika głównie z reform WPR i wzrostu wydatków na inne polityki UE. Większe spadki w latach 2021 i 2022 były związane z przeznaczeniem dodatkowych środków UE na fundusze Next Generation EU.

^{Źródło: Wydatki na WPR, Komisja Europejska, DG ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (sprawozdanie finansowe). Wydatki UE: Komisja Europejska, DG ds. Budżetu.}

Ten wykres przedstawia ewolucję wydatków na WPR oraz zmiany polityki.

• W latach 80. środki z WPR przeznaczano głównie na wsparcie cenowe wykorzystujące mechanizmy rynkowe (publiczny zakup, zwany również interwencją, oraz dopłaty eksportowe). Wydatki wzrosły pod koniec dekady z powodu nadwyżek rolnych.
• Reforma WPR z 1992 r. ograniczyła wsparcie cenowe na rzecz płatności bezpośrednich, które miały stanowić pomoc dla producentów. Zwiększono też środki na rozwój obszarów wiejskich.
• Reformy kontynuowano w ramach Agendy 2000. Polityka na rzecz rozwoju obszarów wiejskich stała się wówczas drugim filarem WPR.
• Wraz z reformą z 2003 r. większość płatności bezpośrednich oddzielono od produkcji bieżącej i uzależniono je od spełnienia określonych warunków. Wydatki na rozwój obszarów wiejskich nadal rosły.
• W 2008 r., po dokonaniu oceny dotychczasowych reform, nadal wprowadzano zmiany, które polegały na jeszcze większym ograniczeniu wsparcia dla rynku.
• W reformach z 2013 r. utrzymano kurs zorientowany na rynek, a przy tym bardziej uzależniono bezpośrednią pomoc, niezwiązaną już z wielkością produkcji, od działań na rzecz środowiska i klimatu.
• Z czasem, choć do UE przystępowały kolejne kraje, całkowite wydatki na WPR wyrażone jako odsetek produktu krajowego brutto (PKB) zmniejszyły się z 0,54 proc. w latach 90. do 0,36 proc. w 2022 r. W skutek brexitu w 2021 r. ich udział w PKB UE względnie wzrósł do 0,38 proc.

^{Źródła: Wydatki na WPR: Komisja Europejska, DG ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (sprawozdanie finansowe). Budżet na rok 2023: DG ds. Budżetu. PKB: Eurostat. Wydatki roczne w cenach bieżących:
*2023 r.: kwoty z budżetu.}

Wykres przedstawia ewolucję wydatków na WPR od 1980 r.

• Od 2015 r. kraje UE mogą wybrać między systemem obowiązkowym i dobrowolnym, ponieważ oba są objęte płatnościami bezpośrednimi.
• Zakreskowane obszary na wykresie podkreślają duże znaczenie kwestii równowagi w środowisku. Przedstawiają płatności z tytułu zazieleniania (lata 2015–2022) i ekoschematy (2023 r.), a także część puli środków na rozwój obszarów wiejskich zarezerwowanej na działania związane ze środowiskiem i klimatem.
• Wydatki na pozostałe rodzaje wsparcia rynku w ciągu ostatnich kilku lat to głównie środki przeznaczane na krajowe programy winiarskie, organizacje producentów w sektorze owoców i warzyw, program „Owoce, warzywa i mleko w szkole”, promocję produktów rolno-spożywczych oraz pszczelarstwo.

^{Źródła: Wydatki na WPR w poprzednich latach: Komisja Europejska, DG ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (sprawozdanie finansowe), budżet na rok 2023.: DG ds. Budżetu. PKB: Eurostat i Global Insight.
*2023 r.: kwoty z budżetu.}

Dochód czynników produkcji rolniczej oznacza dochód wygenerowany w ramach działalności rolniczej, który jest wykorzystywany do pokrycia kosztów: 

• pożyczonych/wynajmowanych czynników produkcji (kapitał, płace i dzierżawa gruntów)
• własnych czynników produkcji (praca własna, kapitał i grunty).

Taka definicja dochodu sprawdza się przy ocenie, jak zmiana wielkości pomocy publicznej (tj. płatności bezpośrednich) wpływa na zdolność rolników do uzyskania zwrotu kapitału, pokrycia kosztów płac i czynszów, a także do generowania zysków z własnych czynników produkcji. Taki wskaźnik dochodu pozwala na porównanie ze sobą poszczególnych krajów UE pomimo różnic w udziale własnych i zewnętrznych czynników produkcji.

Obserwacje:

• Wielu producentów unijnych jest w dużym stopniu uzależnionych od pomocy publicznej (np. płatności bezpośrednich, funduszy na rzecz rozwoju obszarów wiejskich). Średni udział płatności bezpośrednich w dochodzie czynników produkcji rolniczej w UE w latach 2017–2021 wyniósł 23 proc. Ta liczba nie ukazuje jednak znacznych różnic między krajami UE. Na Cyprze, w Hiszpanii, na Malcie, w Holandii i we Włoszech udział ten sięgnął maksymalnie 20 proc., natomiast w Czechach, Estonii, Litwie, Łotwie, Słowacji i Szwecji wyniósł powyżej 40 proc. Biorąc pod uwagę wszystkie dopłaty, całkowita pomoc UE w zakresie dochodu z działalności rolniczej stanowiła średnio 32 proc. dochodu z działalności rolniczej w UE.
• Tak duże rozbieżności w udziale pomocy publicznej w dochodzie z działalności rolniczej odzwierciedlają obecny podział pomocy między kraje UE (wynikają one głównie z różnic w strukturze gospodarstw rolnych). Pokazują one również, że poszczególne kraje UE specjalizują się w różnych sektorach, a stopień konkurencyjności sektora rolnictwa nie jest taki sam w całej UE.

^{Źródła: Wydatki na WPR: Komisja Europejska, DG ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (sprawozdanie finansowe).
* W 2021 r. te kraje UE otrzymały płatności w ramach Next Generation EU.}