Cele wsparcia dochodów rolników

Unia Europejska (UE) zapewnia rolnikom wsparcie dochodu czyli „płatności bezpośrednie”, aby:

• dawać zabezpieczenie i zwiększać rentowność rolnictwa
• zagwarantować bezpieczeństwo żywnościowe w Europie
• wspierać rolników w produkcji bezpiecznej, zdrowej i przystępnej cenowo żywności
• wynagradzać rolników za dostarczanie dóbr publicznych, za które zwykle nie wynagradzają ich rynki, takich jak dbałość o tereny wiejskie i środowisko naturalne.

Wysokość wsparcia dochodu otrzymywanego przez rolników zależy zazwyczaj od wielkości ich gospodarstwa w hektarach. Wszystkie kraje UE muszą oferować płatność podstawową, płatność za zrównoważone praktyki rolnicze („zazielenianie”) oraz płatność dla młodych rolników. Ponieważ kraje UE mają obowiązek zapewnienia tych płatności, często nazywa się je płatnościami obowiązkowymi.

Kraje UE mogą się także zdecydować na wprowadzenie innych płatności, które będą ukierunkowane na konkretne sektory lub rodzaje rolnictwa. Istnieją specjalne programy, których celem jest pomoc małym i średnim gospodarstwom rolnym, młodym rolnikom oraz rolnikom prowadzącym działalność na obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub w sektorach zmagających się z trudnościami.

Nowa WPR na lata 2023–2027

W czerwcu 2021 r., po szeroko zakrojonych negocjacjach między Parlamentem Europejskim, Radą UE i Komisją Europejską, osiągnięto porozumienie w sprawie reformy wspólnej polityki rolnej (WPR). Porozumienie to zostało formalnie przyjęte 2 grudnia 2021 r., a nowa WPR wejdzie w życie 1 stycznia 2023 r.

W ramach nowej WPR wprowadzone zostaną zmiany w istniejącym systemie wsparcia dochodu i środki mające zapewnić sprawiedliwszy podział wsparcia finansowego dla rolników i pracowników w całej UE. Do 2023 r. obecne środki wsparcia dochodu będą kontynuowane, zgodnie z przepisami rozporządzenia przejściowego w sprawie WPR.

Więcej informacji

Płatność podstawowa

Zazielenianie

Młodzi rolnicy

Inne systemy dobrowolnego wsparcia

Broszura: Na czym polega WPR: płatności bezpośrednie dla rolników (2015–2020)

Uzależnienie wsparcia od przestrzegania przepisów

UE uzależnia większość wsparcia dochodów rolników od:

• liczby uprawianych hektarów, a nie od wyprodukowanych ilości. Rolnicy muszą reagować na potrzeby rynku, aby zwiększyć swoje zyski. Oddzielenie płatności od produkowanej ilości pozwala uniknąć problemu zalegających dużych ilości niespożytej żywności, z jakim borykała się UE pod koniec lat 70. i 80. XX wieku.
• poszanowania środowiska, zdrowia roślin oraz zdrowia i dobrostanu zwierząt, które przyczynia się do zrównoważonego rolnictwa. Określa się to mianem „zasady wzajemnej zgodności”. Rolnicy nieprzestrzegający przepisów UE mogą się spodziewać ograniczenia lub całkowitego wstrzymania płatności.

Więcej informacji

Zasada wzajemnej zgodności

Dlaczego rolnicy potrzebują wsparcia?

Średni dochód gospodarstwa rolnego utrzymuje się na znacznie niższym poziomie w porównaniu ze średnimi dochodami w pozostałych sektorach gospodarki UE.

Działalność rolnicza jest ryzykowna i nieraz kosztowna. Rolnictwo w stopniu większym niż inne obszary działalności zależy od warunków pogodowych i klimatu. W rolnictwie nie da się reagować natychmiast na sygnały dotyczące popytu – uprawa większej ilości pszenicy lub produkcja większej ilości mleka wymaga czasu i inwestycji. 

Unijni rolnicy są pod presją coraz bardziej rozwiniętego światowego handlu produktami spożywczymi i liberalizacji handlu. Rozwój sytuacji na rynkach światowych zwiększa konkurencję, ale stwarza też nowe możliwości dla europejskiego sektora rolno-spożywczego. Skutkiem globalizacji oraz zmienności podaży i popytu jest również odnotowana w ostatnich latach zmienność cen na rynku rolnym, co stanowi kolejny problem, z którym borykają się rolnicy.

Tego rodzaju niepewność gospodarcza w rolnictwie uzasadnia istotną rolę, jaką w zabezpieczeniu dochodów rolników odgrywa sektor publiczny.

Wsparcie dochodu w praktyce

Co roku rolnicy muszą złożyć wniosek o pomoc, zgłaszając w nim wszystkie działki rolne należące do ich gospodarstwa. 

Chociaż przepisy dotyczące wsparcia dochodu przyjmuje się na poziomie UE, każdy kraj UE samodzielnie wdraża je w praktyce. W danym kraju za zarządzanie wsparciem dochodów rolników i za kontrolowanie tego wsparcia odpowiedzialne są organy krajowe („zarządzanie dzielone”).

Ramy prawne UE przewidują, że każdy kraj ma również pewną swobodę w zakresie przyznawania takich płatności, aby można było uwzględnić krajowe warunki rolnicze, które są bardzo zróżnicowane na terytorium UE. Zgodnie z unijnymi zasadami przejrzystości administracje krajowe mają obowiązek publikowania informacji na temat beneficjentów płatności w ramach WPR.

Więcej informacji

Zasady przejrzystości UE

Warunki udzielania wsparcia

Aby uzyskać wsparcie dochodu, rolnicy muszą spełnić kilka warunków kwalifikowalności.

Co do zasady rolnicy muszą spełniać szereg kryteriów.

• Ich gospodarstwo musi znajdować się w UE.
• Muszą spełniać minimalne wymogi umożliwiające otrzymanie wsparcia dochodu. Nie przyznaje się go w przypadku kwot niższych niż 100–500 euro (w zależności od kraju UE) lub gdy powierzchnia kwalifikowalna jest mniejsza niż 0,3–5 ha.
• Muszą prowadzić działalność rolniczą (produkcja, chów lub uprawa produktów rolnych itp. lub utrzymywanie gruntów w dobrym stanie rolniczym) na gruntach rolnych (obejmujących grunty orne, uprawy trwałe i trwałe użytki zielone), które są w ich posiadaniu.
• Muszą spełniać wymogi definicji „rolnika aktywnego zawodowo”. Nowa WPR stosuje obowiązkową, ale elastyczną definicję rolnika aktywnego zawodowo, która odnosi się do minimalnych poziomów działalności rolniczej, wykazów niekwalifikowalnych rodzajów działalności gospodarczej, rolników prowadzących działalność rolniczą i nierolniczą lub prowadzących działalność rolniczą w niepełnym wymiarze godzin oraz do zmniejszenia obciążeń administracyjnych.
• W krajach UE, które stosują płatność podstawową wraz z systemem uprawnień do płatności, rolnik musi posiadać uprawnienia do płatności, aby uzyskać dostęp do płatności w ramach wsparcia dochodu oddzielonego od produkcji.

Więcej informacji

Przepisy UE dotyczące wsparcia dochodów rolników

Dostępny poziom wsparcia

Ze wsparcia dochodu korzysta prawie 6,3 mln gospodarstw rolnych w całej UE i często stanowi ono istotną część dochodów z działalności rolniczej. W ciągu ostatnich 10 lat wsparcie dochodu stanowiło średnio prawie połowę dochodów rolników.

Poziom wsparcia dochodu może się znacznie różnić między poszczególnymi gospodarstwami, krajami UE lub regionami.

UE stosuje mechanizm „konwergencji zewnętrznej”, którego celem jest stopniowe dostosowywanie płatności w ramach wsparcia dochodu na hektar w każdym kraju – w górę albo w dół – aby zbliżyć je do średniego poziomu UE.

Obecnie oznacza to, że w krajach UE, w których średnia płatność wynosi poniżej 90 proc. średniej UE, jest ona zwiększana o jedną trzecią różnicy między jej obecną stawką a poziomem odpowiadającym 90 proc. średniej unijnej płatności. W krajach, w których średnia płatność jest wyższa od średniej UE, kwoty równa się w dół.

W ramach nowej WPR, która wejdzie w życie w styczniu 2023 r., budżet krajów UE, w których średnia płatność jest niższa niż 90 proc. średniej UE, wzrośnie o maksymalnie połowę różnicy między ich obecną stawką a poziomem odpowiadającym 90 proc. średniej unijnej płatności. Wartość płatności będzie wynosić co najmniej 200 euro za hektar w 2022 r. i wzrośnie do 215 euro za hektar w 2027 r.

Koszt wsparcia dochodu

W 2018 r. w budżecie UE przeznaczono 41,74 mld euro na wsparcie dochodu. Kwota ta pochodzi z budżetu przeznaczonego na wspólną politykę rolną.

Więcej informacji

WPR w skrócie: jak jest opłacana?

Podstawa prawna

Unijne wsparcie dochodu w rolnictwie regulują następujące przepisy:

• przepisy dotyczące wsparcia dochodów rolników (rozporządzenie UE nr 1307/2013, rozporządzenie delegowane UE nr 639/2014, rozporządzenie wykonawcze UE nr 641/2014)
• przepisy dotyczące zarządzania wspólną polityką rolną oraz jej finansowania i monitorowania (rozporządzenie UE nr 1306/2013, rozporządzenie delegowane UE nr 640/2014, rozporządzenie wykonawcze UE nr 809/2014).