Rozwój obszarów wiejskich to „drugi filar” wspólnej polityki rolnej (WPR). Ma on wzmacniać stabilność społeczną, środowiskową i gospodarczą obszarów wiejskich i tym samym uzupełniać „pierwszy filar” obejmujący wsparcie dochodu i środki rynkowe.
WPR przyczynia się do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, realizując trzy cele długoterminowe:
- zwiększenie konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa
- zapewnienie zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi, podejmowanie działań w dziedzinie klimatu
- osiągnięcie zrównoważonego rozwoju terytorialnego wiejskich gospodarek i społeczności, w tym tworzenie i utrzymywanie miejsc pracy.
Wsparcie WPR na rzecz rozwoju obszarów wiejskich
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) wspiera wkład WPR w realizację unijnych celów w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. Budżet EFRROW na lata 2021–2027 wynosi 95,5 mld euro, co obejmuje wkład w wysokości 8,1 mld euro z unijnego instrumentu odbudowy gospodarki Next Generation EU, który ma pomóc zmierzyć się z wyzwaniami związanymi z pandemią COVID-19.
Przepisy dotyczące wydatków na rozwój obszarów wiejskich w latach 2021–2022 zostały określone w rozporządzeniu przejściowym w sprawie WPR, przyjętym 23 grudnia 2020 r. Rozporządzenie w dużej mierze rozszerza zakres obecnych przepisów (początkowo obowiązujących w latach 2014–2020), wprowadzając pewne dodatkowe elementy w celu zapewnienia płynnego przejścia na nową WPR, które rozpoczęło się w 2023 r.
Więcej informacji
Rozwój obszarów wiejskich – wykresy i dane liczbowe
Poprzednie okresy programowania
Programy rozwoju obszarów wiejskich
Kraje UE wdrażają finansowanie z EFRROW za pośrednictwem programów rozwoju obszarów wiejskich. Programy te są współfinansowane z budżetów krajowych i mogą być opracowywane na szczeblu krajowym lub regionalnym. Choć Komisja Europejska zatwierdza i monitoruje programy rozwoju obszarów wiejskich, decyzje dotyczące wyboru projektów i przyznawania środków finansowych są podejmowane przez krajowe i regionalne instytucje zarządzające.
Każdy program rozwoju obszarów wiejskich musi dotyczyć co najmniej czterech z następujących sześciu priorytetów EFRROW:
- wspieranie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie i leśnictwie oraz na obszarach wiejskich
- wspieranie rentowności i konkurencyjności wszystkich gałęzi rolnictwa oraz propagowanie nowatorskich technik rolniczych i zrównoważonej gospodarki leśnej
- poprawa organizacji łańcucha żywnościowego, warunków życia zwierząt i zarządzania ryzykiem w rolnictwie
- wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami oraz przechodzenia w sektorze rolnym, spożywczym i leśnym na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmiany klimatu
- odtwarzanie, ochrona i wzmacnianie ekosystemów powiązanych z rolnictwem i leśnictwem
- wspieranie integracji społecznej, zmniejszania ubóstwa i rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich.
Priorytety EFRROW są z kolei podzielone na 18 szczegółowych obszarów docelowych. W swoich programach kraje UE określają cele związane z wybranymi przez nie priorytetami i obszarami docelowymi, a także strategię osiągnięcia swoich celów.
Opracowując swoje strategie, kraje wybierają spośród 20 szeroko zakrojonych środków z zakresu polityki, które można dostosować do warunków krajowych i regionalnych, aby zrealizować przynajmniej jeden z priorytetów EFRROW. Pomiar stanu realizacji celów jest monitorowany za pomocą wspólnych ram monitorowania i oceny.
Istotne cechy programów rozwoju obszarów wiejskich
Wydatki na klimat i środowisko
Co najmniej 30 proc. środków każdego programu rozwoju obszarów wiejskich należy przeznaczyć na działania związane ze środowiskiem i zmianą klimatu. Większość będzie przekazywana za pośrednictwem dotacji i rocznych płatności dla rolników, którzy zastosują praktyki bardziej przyjazne środowisku.
Wspieranie działań lokalnych
Co najmniej 5 proc. środków programu rozwoju obszarów wiejskich należy przeznaczać na działania oparte na podejściu LEADER/rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność.
Promowanie inteligentnych wsi
Programy rozwoju obszarów wiejskich mogą również wspierać inicjatywę inteligentna wieś, która ma na celu stworzenie wszechstronnego zestawu narzędzi sprzyjających innowacjom w zakresie usług na obszarach wiejskich w całej Europie, umożliwiających wprowadzanie tych innowacji oraz zwiększających ich zasięg. Rozwiązywane są wspólne problemy, przed którymi stoją mieszkańcy obszarów wiejskich.
Instrumenty finansowe
EFRROW, za pośrednictwem instrumentów finansowych, stanowi źródło kredytów i pożyczek, mikrokredytów, gwarancji i akcji dostępnych dla beneficjentów w sektorze rolnictwa, leśnictwa i na obszarach wiejskich, którzy podejmują opłacalne finansowo projekty wspierające priorytety EFRROW. Platforma doradcza fi-compass zawiera dalsze informacje na temat instrumentów finansowych EFRROW.
Dokumenty dotyczące programów rozwoju obszarów wiejskich w każdym kraju UE, w tym umowy o partnerstwie, streszczenia programów i zestawienia informacji.
Europejska sieć WPR
Europejska sieć WPR ma uławiać kontakty między krajowymi sieciami WPR, organizacjami i urzędami zajmującymi się rolnictwem i rozwojem obszarów wiejskich na poziomie Unii.
Służy za forum dyskusji i wymiany dobrych praktyk w dziedzinie wdrażania WPR. Bierze w niej udział szerokie grono zainteresowanych stron, m.in. organy państw członkowskich, producenci rolni, ewaluatorzy, lokalne grupy działania, organizacje ogólnoeuropejskie, podmioty oferujące usługi doradcze dla rolników, usług wsparcia innowacji itp.
Sieć pomaga w przygotowaniu i wdrożeniu planów strategicznych WPR, wymianie innowacji i wiedzy, w tym EIP-AGRI, oraz w ocenie WPR.
Europejska sieć WPR oferuje szeroki zakres działań i informacji na temat wdrażania planów strategicznych WPR w całej UE, w tym zbiór dobrych praktyk, wydarzenia i publikacje.
Europejska sieć WPR zastąpiła Europejską Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (ENRD), punkt pomocy ds. ewaluacji i sieć EPI-AGRI.
LEADER
LEADER jest podejściem „oddolnym”, w ramach którego rolnicy, przedsiębiorstwa wiejskie, organizacje lokalne, władze publiczne i osoby fizyczne z różnych sektorów tworzą lokalne grupy działania. Lokalne grupy działania przygotowują własne strategie rozwoju lokalnego oraz zarządzają swoimi budżetami.
Podejście LEADER wzmacnia więzi w społecznościach lokalnych, zachęca do innowacji w różnych sektorach i ułatwia wymianę wiedzy między lokalnymi grupami działania na szczeblu krajowym i ogólnounijnym.
Sukces podejścia LEADER w ciągu ostatnich 30 lat sprawił, że zostało ono przyjęte przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS) oraz Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EFMR) jako część szerszego rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Obecnie grupy LEADER/grupy rozwoju lokalnego kierowane przez społeczność zarządzają dziesiątkami tysięcy projektów, które przynoszą korzyści gospodarcze, kulturowe, społeczne i środowiskowe na obszarach wiejskich w Europie.
Europejska Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich dostarcza szczegółowych informacji na temat podejścia LEADER, w tym zasoby, zestawy narzędzi i bazy danych na temat lokalnych grup działania.
Przyszłość rozwoju obszarów wiejskich
W ramach nowej WPR od 2023 r. działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich zostaną włączone do ram krajowych planów strategicznych WPR.
W ramach tego systemu Komisja chce lepiej stawić czoła obecnym i przyszłym wyzwaniom, takim jak zmiana klimatu oraz wymiana pokoleń, a jednocześnie dalej wspierać unijnych rolników w zrównoważonym i konkurencyjnym sektorze rolnym. Działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich wniosą również istotny wkład w realizację kluczowych priorytetów i strategii Komisji, takich jak Europejski Zielony Ład i długoterminowa wizja obszarów wiejskich.
Podstawa prawna
Rozporządzenie (UE) nr 1303/2013 – ustanowienie wspólnych przepisów dotyczących europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych
Rozporządzenie (UE) nr 1305/2013 – wsparcie rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich
Rozporządzenie (UE) nr 1306/2013 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, zarządzania nią i monitorowania jej
Rozporządzenie (UE) nr 1310/2013 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich
Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 807/2014 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich i wprowadzenie przepisów przejściowych
Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 640/2014 w sprawie zintegrowanego systemu zarządzania, warunków odmowy lub wycofania płatności oraz kar administracyjnych mających zastosowanie do płatności bezpośrednich, wsparcia rozwoju obszarów wiejskich oraz zasady wzajemnej zgodności
Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 809/2014 – ustanowienie zasad stosowania rozporządzenia (UE) nr 1306/2013 w odniesieniu do zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli, środków rozwoju obszarów wiejskich oraz zasady wzajemnej zgodności
