Oliwa z oliwek

Oliwa z oliwek w UE

Unia Europejska jest wiodącym producentem, konsumentem i eksporterem oliwy z oliwek.

UE odpowiada za około 67 proc. światowej produkcji oliwy z oliwek. Na uprawę drzew oliwnych przeznacza się około 4 mln hektarów powierzchni, głównie w krajach śródziemnomorskich UE, na których występują jednocześnie gaje tradycyjne oraz gaje eksploatowane intensywnie i bardzo intensywnie.

Włochy i Hiszpania są największymi konsumentami oliwy z oliwek w UE – w każdym z tych krajów roczne spożycie wynosi około 500 tys. ton, natomiast największą konsumpcję w UE na mieszkańca obserwuje się w Grecji, gdzie wynosi ona 12 kg na osobę rocznie. Łącznie UE odpowiada za około 53 proc. światowej konsumpcji oliwy z oliwek.

Wyróżnia się osiem różnych kategorii oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn z oliwek:

• oliwa z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia
• oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia
• oliwa lampante z pierwszego tłoczenia
• rafinowana oliwa z oliwek
• oliwa z oliwek składająca się z rafinowanej oliwy z oliwek oraz oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia
• oliwa z wytłoczyn z oliwek
• surowa oliwa z wytłoczyn z oliwek
• rafinowana oliwa z wytłoczyn z oliwek.

Nie wszystkie kategorie dopuszczone są do sprzedaży konsumentom. Bezpośrednio na poziomie detalicznym można kupić jedynie oliwę z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia, oliwę z oliwek z pierwszego tłoczenia, oliwę z oliwek składającą się z rafinowanej oliwy z oliwek oraz oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia oraz oliwę z wytłoczyn z oliwek.

Komisja Europejska opracowała zestawienie informacji zawierające więcej szczegółów na temat kategorii, właściwości i produkcji oliwy z oliwek.

Sytuacja na rynku

Jeżeli chodzi o handel, UE odpowiada za około 65 proc. światowego eksportu oliwy z oliwek. Głównymi miejscami docelowymi wywozu oliwy z oliwek z UE są Stany Zjednoczone, Brazylia i Japonia.

Na terenie UE przeprowadza się kompleksowe monitorowanie rynku oliwy z oliwek, aby zapewnić szereg zróżnicowanych danych na temat rynku oliwy z oliwek, w tym cen, bilansu, danych liczbowych dotyczących produkcji i handlu oraz informacje na temat kontyngentu przywozowego dla oliwy z oliwek z Tunezji.

Normy handlowe

Unijne normy handlowe zapewniają, by rynek był zaopatrywany w produkty rolne znormalizowanej i zadowalającej jakości, co pozwala sprostać oczekiwaniom konsumentów, ułatwić handel i zapewnić równe szanse producentom z UE. W unijnych przepisach dotyczących oliwy z oliwek zdefiniowano poszczególne kategorie oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn z oliwek, a także odpowiednie metody analizy, jakie mają stosować jednostki certyfikujące państw członkowskich, oraz ustanowiono zasady dotyczące etykietowania i pakowania.

Kategorie oliwy z oliwek

Aby oliwę z oliwek można było wprowadzić do obrotu w ramach jednej z kategorii, jej właściwości muszą być zgodne z limitami określonymi dla tej kategorii w unijnym przepisach. Zapewnienie, by oliwa posiadała te właściwości, należy do obowiązków podmiotów gospodarczych i państw członkowskich UE.

Poszczególne kategorie oliwy z oliwek oceniono na podstawie parametrów jakościowych związanych z:

• właściwościami fizykochemicznymi takimi jak kwasowość, liczba nadtlenkowa, zawartość kwasów tłuszczowych i skład steroli
• właściwościami organoleptycznymi takimi jak owocowy smak i brak wad organoleptycznych.

Oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia

Istnieją trzy różne kategorie oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia.

• Do kategorii oliwy z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia należą oliwy najlepszej jakości. Z organoleptycznego punktu widzenia nie mają one żadnych wad i wyróżniają się owocowym smakiem. Ich kwasowość nie może przekraczać 0,8 proc.
• Oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia może posiadać pewne bardzo niewielkie wady organoleptyczne. Jej kwasowość nie może przekraczać 2 proc.
• Do kategorii oliwy lampante należy oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia niższej jakości, której kwasowość przekracza 2 proc. Oliwa ta nie ma owocowego smaku ani zapachu i występują w niej znaczne wady organoleptyczne. Oliwa lampante nie jest przeznaczona do obrotu detalicznego. Jest poddawana rafinacji lub wykorzystywana w celach przemysłowych.

Inne kategorie oliwy z oliwek

Następujące kategorie oliwy z oliwek nie należą do kategorii oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia.

• Rafinowana oliwa z oliwek to produkt uzyskiwany po rafinacji oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia posiadającej wady (na przykład oliwy lampante). Oliwa ta nie jest przeznaczona do obrotu detalicznego. Jej kwasowość wynosi maksymalnie 0,3 proc.
• Oliwa z oliwek składająca się z rafinowanej oliwy z oliwek oraz oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia powstaje w wyniku zmieszania rafinowanej oliwy z oliwek z oliwą z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia lub z oliwą z oliwek z pierwszego tłoczenia. Jej kwasowość wynosi maksymalnie 1 proc.
• Surowa oliwa z wytłoczyn z oliwek: wytłoczyny z oliwek to masa pozostała po uzyskaniu oliwy z oliwek. Oliwa uzyskana z tej masy nazywana jest surową oliwą z wytłoczyn z oliwek.
• Rafinowana oliwa z wytłoczyn z oliwek: surowa oliwa z wytłoczyn z oliwek może zostać poddana rafinacji i zmieszana z oliwą z oliwek z pierwszego tłoczenia. W wyniku tego procesu powstaje rafinowana oliwa z wytłoczyn z oliwek. Jej kwasowość wynosi maksymalnie 1 proc.

Kontrole zgodności

Zgodnie z ramami prawnymi kraje UE muszą przeprowadzać rocznie minimalną liczbę kontroli proporcjonalną do objętości oliwy z oliwek wprowadzanej do obrotu na ich terytorium, aby zapewnić spełnianie norm handlowych dotyczących oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn z oliwek. Kontrole te mają na celu sprawdzenie, czy etykiety i opakowania są zgodne z wymogami prawnymi oraz czy oliwa należy faktycznie do zgłoszonej kategorii.

W październiku 2019 r. opublikowano sfinansowane przez Komisję badanie wdrażania kontroli zgodności w unijnym sektorze oliwy z oliwek.

Przy określaniu liczby kontroli zgodności, które każdy kraj UE ma obowiązek przeprowadzić w celu monitorowania jakości oliwy z oliwek, bierze się pod uwagę następujące elementy:

• Dane dotyczące eksportu i konsumpcji: kraje UE produkujące oliwę z oliwek („państwa członkowskie będące producentami”) muszą przeprowadzać więcej kontroli niż kraje UE, które nie produkują oliwy z oliwek („państwa członkowskie niebędące producentami”). Główną kategorią objętą kontrolą jest oliwa z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia, ponieważ ma ona największy udział w sprzedaży detalicznej w UE.
• Analiza ryzyka: kontrole uwzględniają czynniki ryzyka, takie jak cechy charakterystyczne produktu (w tym kategoria, okres produkcji, czynności związane z pakowaniem, przechowywanie, kraj pochodzenia/przeznaczenia, środki transportu lub objętość partii), wyniki wcześniejszych kontroli, skargi konsumentów lub cechy podmiotów gospodarczych.

Celem kontroli zgodności nie jest przedstawienie ogólnej jakości oliwy z oliwek na rynku europejskim. Stwierdzenie niezgodności pomaga organom w krajach UE zidentyfikować możliwe niedociągnięcia w całym łańcuchu dostaw. W zależności od wagi wykrytych nieprawidłowości kraje UE podejmują działania, takie jak wycofanie produktu z rynku, nakładanie grzywien na podmioty gospodarcze, a nawet wszczynanie postępowań karnych.

Aby zaopatrywać konsumentów w dobrej jakości oliwę z oliwek w UE, Komisja organizuje coroczne warsztaty i wspiera współpracę między krajami UE, aby zagwarantować prawidłowe wdrażanie kontroli.

Kontrole dotyczące etykietowania

Kontrole dotyczące etykietowania zapewniają, by nazwa lub nazwa handlowa, pod jaką można sprzedawać oliwę konsumentowi, była zgodna z przepisami szczegółowymi określonymi w rozporządzeniu (UE) nr 1308/2013 (załącznik VII, część VIII) oraz w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2022/2104.

Przepisy dotyczące wymogów w zakresie nieobowiązkowego etykietowania odnoszą się na przykład do oznaczenia „pierwsze tłoczenie na zimno”, „uzyskiwanie na zimno”, do właściwości organoleptycznych odnoszących się do smaku lub zapachu w przypadku oliwy z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia i oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia oraz do roku zbioru (rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2022/2104).

Klasyfikacja i ocena

Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2022/2104 określa właściwości oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn z oliwek. W rozporządzeniu tym ustanowiono limity dotyczące parametrów jakości i czystości dla każdej kategorii oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn z oliwek. Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2022/2105 definiuje metody analizy, które należy stosować podczas oceny zgodności oliwy ze zgłoszoną kategorią. Kontrolę właściwości określonych w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2022/2104 przeprowadzają organy krajowe w ramach kontroli zgodności na podstawie rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2022/2105.

W rozporządzeniu tym ustanowiono zasady i metody pobierania próbek produktów i określania jakości i czystości. Właściwości organoleptyczne oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia muszą zostać zweryfikowane przez zespoły degustatorów zatwierdzone przez kraje UE.

Inne rodzaje kontroli

Poza kontrolami szczególnymi dla sektora oliwy z oliwek kraje UE muszą zapewnić, by spełnione były inne wymogi prawne. Przepisy ogólne prawa żywnościowego obejmują wszystkie etapy produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności. Ogólne przepisy dotyczące etykietowania zapewniają, by konsumenci nie byli wprowadzani w błąd co do właściwości oliwy (skład, jakość, pochodzenie, kategoria, metoda produkcji) oraz by etykietowanie oliwy z oliwek było zgodne z ogólnymi zasadami etykietowania żywności ustanowionymi w rozporządzeniu (UE) nr 1169/2011.

Organizacje międzynarodowe

Międzynarodowa Rada ds. Oliwy z Oliwek

UE jest członkiem Międzynarodowej Rady ds. Oliwy z Oliwek (IOC), międzynarodowej organizacji międzyrządowej zajmującej się kwestiami dotyczącymi oliwy z oliwek i oliwek stołowych. Założono ją w Madrycie w Hiszpanii w 1959 r.

Jej obecnymi członkami są wiodący międzynarodowi producenci i eksporterzy oliwy z oliwek i oliwek stołowych. Członkowie IOC odpowiadają za 94 proc. światowej produkcji oliwy, z czego UE odpowiada za blisko 72 proc.

Kodeks Żywnościowy

Komisja Kodeksu Żywnościowego opracowuje i przyjmuje normy żywnościowe, które stanowią punkt odniesienia dla międzynarodowego handlu żywnością.

Istnieje konkretna norma dla oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn z oliwek (CX-33-1981), w której wprowadzono przepisy dotyczące opisu, zasadniczego składu i współczynników jakości, przepisy dotyczące etykietowania oraz metody analizy i pobierania próbek.

Norma ta jest obecnie aktualizowana, aby ujednolicić istniejące normy krajowe z normą Kodeksu Żywnościowego.

Komitety i grupy ekspertów

Komitet ds. Wspólnej Organizacji Rynków Rolnych odbywa regularne posiedzenia, aby omawiać kwestie takie jak zmiany cen rynkowych czy też produkcja i wymiana handlowa w UE i z krajami spoza UE. Komitet ten wspiera również Komisję podczas przyjmowania aktów wykonawczych.

Grupa dialogu obywatelskiego oraz grupa robocza ds. ogrodnictwa, oliwy i napojów spirytusowych umożliwia Komisji prowadzenie regularnego dialogu z zainteresowanymi stronami we wszystkich kwestiach związanych z sektorem oliwy.

W ramach grupy ekspertów ds. rynków rolnych istnieje podgrupa chemików specjalizujących się w oliwie z oliwek, którzy wspierają Komisję podczas przygotowania przepisów oraz kształtowania polityki dotyczącej składu chemicznego i standaryzacji oliwy z oliwek. W skład podgrupy wchodzą przedstawiciele krajowych organów administracyjnych i eksperci wyznaczeni przez Komisję jako osoby prywatne.

Przepisy dotyczące oliwy z oliwek

Podstawy prawne dotyczące oliwy z oliwek obejmują przepisy w sprawie norm handlowych w odniesieniu do oliwy z oliwek, właściwości oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn z oliwek, organizacji producentów, programów wsparcia, prywatnego składowania i powiadamiania o cenach.

Normy handlowe

Przepisy UE regulują normy handlowe w odniesieniu do oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn z oliwek.

• Rozporządzenie (UE) nr 1308/2013 ustanawia wspólną organizację rynków produktów rolnych.
• Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2022/2104 dotyczy norm handlowych w odniesieniu do oliwy z oliwek. W szczególności rozporządzenie to przewiduje przepisy dotyczące pakowania i etykietowania oliwy z oliwek (wymogi obowiązkowe i fakultatywne) oraz określa szczególne cechy charakterystyczne mające zastosowanie do każdej kategorii.
• W rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2022/2105 ustanowiono zasadę weryfikacji zgodności z właściwościami dla różnych kategorii oliwy z oliwek określonymi w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2022/2104. Aby zweryfikować właściwości, laboratoria i zespoły degustatorów muszą stosować określone metody analizy. W rozporządzeniu tym zdefiniowano również wymogi w zakresie kontroli dla organów kontrolnych państw członkowskich.

Produkcja ekologiczna

Przepisy w sprawie rolnictwa ekologicznego regulują wszystkie obszary produkcji ekologicznej i opierają się na szeregu najważniejszych zasad takich jak zakaz stosowania GMO, ograniczenie stosowania środków chwastobójczych i pestycydów.

Oznaczenia geograficzne

Producenci oliwy z oliwek mogą ubiegać się o rejestrację na podstawie rozporządzenia (UE) nr 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych, aby uzyskać chronioną nazwę pochodzenia (ChNP) lub chronione oznaczenie geograficzne (ChOG).

Przechowywanie prywatne

Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 1333/2013 określa obowiązki przekazywania informacji w ramach wspólnej organizacji rynków produktów rolnych.

Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2016/1238 ustanawia wspólne zasady przyznawania dopłat do prywatnego przechowywania w odniesieniu do niektórych produktów rolnych.

Ponieważ duże zapasy na poziomie UE oraz następujące po sobie dobre zbiory spowodowały brak równowagi między podażą a popytem oraz spadek cen, Komisja Europejska zatwierdziła dopłaty do prywatnego przechowywania oliwy z oliwek, co ustabilizuje rynek i spowoduje wzrost cen. System ten działa na podstawie czterech procedur przetargowych, z których pierwsza odbyła się w listopadzie 2019 r., a ostatnia zakończyła się w lutym 2020 r.

Programy wsparcia

Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 611/2014 określa programy wsparcia dla sektora oliwy z oliwek i oliwek stołowych.

Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 615/2014 ustanawia szczegółowe zasady w odniesieniu do programów prac w celu wsparcia sektorów oliwy z oliwek i oliwek stołowych.