Ενίσχυση της διαπραγματευτικής ισχύος των γεωργών
Στην ΕΕ υπάρχουν 11 εκατομμύρια γεωργοί και πολλοί από αυτούς εργάζονται σε σχετικά μικρές οικογενειακές γεωργικές εκμεταλλεύσεις που λειτουργούν ανεξάρτητα μεταξύ τους. Αντιθέτως, τόσο οι μεταποιητές όσο και οι έμποροι λιανικής είναι πολύ πιο συνδεδεμένοι στις δραστηριότητές τους. Αυτή η ασύμμετρη διαπραγματευτική ισχύς δυσκολεύει τους γεωργούς στην προάσπιση των συμφερόντων τους κατά τη διαπραγμάτευση με άλλους παράγοντες που έχουν ρόλο στην αλυσίδα εφοδιασμού.
Για να ενισχύσει τη συλλογική διαπραγματευτική ισχύ των γεωργών, η ΕΕ στηρίζει τους γεωργούς που επιθυμούν να συνεργαστούν με άλλους γεωργούς στο πλαίσιο οργανώσεων παραγωγών. Επιπλέον, η ΕΕ στηρίζει όσους επιθυμούν να συνεργαστούν με τους εταίρους τους που ασχολούνται με την μεταποίηση ή την εμπορική προώθηση στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, στο πλαίσιο ενώσεων οι οποίες είναι γνωστές ως διεπαγγελματικές οργανώσεις.
Οργανώσεις παραγωγών
Οι οργανώσεις παραγωγών (ΟΠ) και οι ενώσεις οργανώσεων παραγωγών (ΕΟΠ) βοηθούν τους γεωργούς να μειώνουν το κόστος των συναλλαγών και να συνεργάζονται για τη μεταποίηση και την εμπορική προώθηση των προϊόντων τους. Οι οργανώσεις παραγωγών ενισχύουν τη συλλογική διαπραγματευτική ισχύ των γεωργών με τους εξής τρόπους:
- συγκέντρωση της προσφοράς
- βελτίωση της εμπορικής προώθησης
- παροχή τεχνικής και υλικοτεχνικής υποστήριξης στα μέλη τους
- συμβολή στη διαχείριση της ποιότητας
- μεταφορά γνώσεων.
Η ΕΕ αναγνωρίζει τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι οργανώσεις παραγωγών, οι οποίες, ως εκ τούτου, μπορούν να ζητήσουν την αναγνώρισή τους από τη χώρα της ΕΕ στην οποία έχουν την έδρα τους. Οι οργανώσεις παραγωγών μπορούν να λαμβάνουν διάφορες νομικές μορφές, συμπεριλαμβανομένων των γεωργικών συνεταιρισμών. Οι αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών μπορούν να επωφελούνται από:
- εξαιρέσεις από τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ για ορισμένες δραστηριότητες, όπως οι συλλογικές διαπραγματεύσεις που πραγματοποιούν για λογαριασμό των μελών τους, ο προγραμματισμός της παραγωγής ή ορισμένα μέτρα διαχείρισης της προσφοράς·
- πρόσβαση σε χρηματοδότηση από την ΕΕ στο πλαίσιο «επιχειρησιακών προγραμμάτων» για τον τομέα των οπωροκηπευτικών, όπως προγράμματα για τη στήριξη συλλογικών επενδύσεων σε υλικοτεχνική υποδομή προς όφελος των μελών τους.
Αριθμητικά στοιχεία
Στην ΕΕ υπάρχουν περίπου 3 400 αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών (στοιχεία του 2017). Δραστηριοποιούνται σε τρεις κυρίως τομείς:
Μόνο τρεις χώρες της ΕΕ δεν διαθέτουν καμία αναγνωρισμένη οργάνωση παραγωγών: η Εσθονία, η Λιθουανία και το Λουξεμβούργο.
Από το 2017, οκτώ χώρες της ΕΕ έχουν αναγνωρίσει 80 ενώσεις οργανώσεων παραγωγών: η Γαλλία (30), η Ιταλία (19), η Γερμανία (9), η Ισπανία (7), η Ουγγαρία (7), η Ελλάδα (4), το Βέλγιο (3) και η Πολωνία (1).
Κριτήρια αναγνώρισης
Για να αναγνωριστεί μια οργάνωση παραγωγών σε οποιονδήποτε γεωργικό τομέα οφείλει:
- να έχει συσταθεί με πρωτοβουλία παραγωγών·
- να αποτελείται και να ελέγχεται από παραγωγούς συγκεκριμένου γεωργικού τομέα·
- να υποβάλει αίτηση στη χώρα της ΕΕ στην οποία έχει την έδρα της·
- να πραγματοποιεί τουλάχιστον μία από τις δραστηριότητες που απαριθμούνται στην ενωσιακή νομοθεσία, όπως η από κοινού μεταποίηση, διανομή, μεταφορά ή συσκευασία·
- να επιδιώκει τουλάχιστον έναν από τους συγκεκριμένους στόχους που αναφέρονται στη γεωργική νομοθεσία, όπως η βελτιστοποίηση του κόστους παραγωγής ή η ανάπτυξη πρωτοβουλιών στον τομέα της προώθησης και της εμπορίας.
Επιπλέον, οι οργανώσεις παραγωγών πρέπει να πληρούν ορισμένα πρόσθετα κριτήρια, όπως το να διαθέτουν έναν ελάχιστο αριθμό μελών και/ή να καλύπτουν προϊόντα ελάχιστου όγκου ή ελάχιστης αξίας. Υπάρχουν επίσης ορισμένες απαιτήσεις όσον αφορά το καταστατικό τους. Συγκεκριμένα, το καταστατικό πρέπει να επιτρέπει στα μέλη της οργάνωσης να ασκούν έλεγχο με δημοκρατικό τρόπο.
Οι χώρες της ΕΕ μπορούν να αναγνωρίζουν τις οργανώσεις παραγωγών κατόπιν αιτήματος. Οι χώρες της ΕΕ οφείλουν να αναγνωρίζουν οργανώσεις παραγωγών από τους τομείς των οπωροκηπευτικών, του ελαιολάδου και των επιτραπέζιων ελιών, των μεταξοσκωλήκων, του λυκίσκου, του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων.
Οι χώρες της ΕΕ μπορούν επίσης να αναγνωρίζουν ενώσεις οργανώσεων παραγωγών, με βάσει τα ίδια κριτήρια που ισχύουν για τις οργανώσεις παραγωγών.
Οργανώσεις παραγωγών που δραστηριοποιούνται σε πολλές χώρες
Γεωργοί και οργανώσεις παραγωγών σε διαφορετικές χώρες της ΕΕ μπορούν να συγκροτούν από κοινού διεθνικές οργανώσεις παραγωγών. Στις περιπτώσεις αυτές, η αναγνώριση παρέχεται από τη χώρα της ΕΕ στην οποία έχει την έδρα της η οργάνωση παραγωγών. Η έδρα πρέπει να βρίσκεται σε χώρα της ΕΕ όπου υπάρχει σημαντικός αριθμός μεμονωμένων μελών ή οργανώσεων-μελών, ή σημαντικός όγκος εμπορεύσιμης παραγωγής.
Διεπαγγελματικές οργανώσεις
Οι γεωργοί και οι μεταποιητές ή οι έμποροι στην αλυσίδα εφοδιασμού μπορούν επίσης να συνενώνονται σε διεπαγγελματικές οργανώσεις. Αυτές οι οργανώσεις θεσπίζουν μέτρα που διέπουν την αλυσίδα εφοδιασμού, χωρίς να εμπλέκονται οι ίδιες στην παραγωγή, τη μεταποίηση ή το εμπόριο. Οι διεπαγγελματικές οργανώσεις λειτουργούν ως πλατφόρμα διαλόγου, μέσω της οποίας προωθούνται βέλτιστες πρακτικές και η διαφάνεια της αγοράς.
Οι χώρες της ΕΕ μπορούν επίσης να αναγνωρίζουν μια διεπαγγελματική οργάνωση, εφόσον αποτελείται από:
- εκπρόσωπους του τομέα παραγωγής (δηλ. γεωργούς)·
- εκπροσώπους από τουλάχιστον ένα διαφορετικό μέρος της αλυσίδας εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων διατροφής (π.χ. όσους ασχολούνται με τη μεταποίηση ή τη διανομή τροφίμων).
Η αναγνώριση των διεπαγγελματικών οργανώσεων είναι προαιρετική στους περισσότερους τομείς αλλά είναι υποχρεωτική στους τομείς του ελαιολάδου, των επιτραπέζιων ελιών και του καπνού. Οι διεπαγγελματικές οργανώσεις με μέλη από πολλές χώρες αναγνωρίζονται στη χώρα στην οποία έχουν την έδρα τους.
Εξαιρέσεις από τη νομοθεσία περί ανταγωνισμού
Η ενωσιακή νομοθεσία περί ανταγωνισμού απαγορεύει τυχόν συμφωνίες μεταξύ δύο ή περισσότερων ανεξάρτητων φορέων της αγοράς οι οποίες περιορίζουν τον ανταγωνισμό. Για παράδειγμα, απαγορεύει συμφωνίες που αποσκοπούν στον περιορισμό ή στον έλεγχο της παραγωγής, της λειτουργίας της αγοράς, της τεχνικής ανάπτυξης, των επενδύσεων ή των πηγών εφοδιασμού. Η νομοθεσία περί ανταγωνισμού επιτρέπει περιορισμένες μόνο εξαιρέσεις από αυτόν τον γενικό κανόνα, που προβλέπεται στο άρθρο 101 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ωστόσο, λόγω της σχετικά αδύναμης θέσης των γεωργών στην αλυσίδα εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων και τροφίμων, η γεωργική νομοθεσία της ΕΕ επιτρέπει ορισμένες εξαιρέσεις από τους κανόνες ανταγωνισμού για ενώσεις γεωργών, οργανώσεις παραγωγών και διεπαγγελματικές οργανώσεις.
Οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορούν να εφαρμόζονται εξαιρέσεις καθορίζονται σε διάφορα άρθρα του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 για την κοινή οργάνωση των αγορών.
Εξαιρέσεις για οργανώσεις παραγωγών, ενώσεις γεωργών και γεωργούς
Το άρθρο 152 του εν λόγω κανονισμού προβλέπει παρέκκλιση από τους κανόνες ανταγωνισμού για αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών και ενώσεις οργανώσεων παραγωγών, εφόσον πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις. Οι παρεκκλίσεις αυτές αφορούν, μεταξύ άλλων, τον προγραμματισμό της παραγωγής και τη διαπραγμάτευση συμβάσεων για την προμήθεια γεωργικών προϊόντων.
Το άρθρο 222 επιτρέπει στις αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών να παρεκκλίνουν από ορισμένους κανόνες ανταγωνισμού σε περιόδους σοβαρών ανισορροπιών στις αγορές.
Το άρθρο 209 δεν περιορίζεται στις αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών· επιτρέπει σε όλους τους γεωργούς ή τις ενώσεις γεωργών να συνεργάζονται, π.χ. για την παραγωγή ή την πώληση γεωργικών προϊόντων. Τα συμβαλλόμενα μέρη που επιθυμούν να επικαλεστούν τη διάταξη αυτή μπορούν να ζητήσουν από την Επιτροπή να γνωμοδοτήσει σχετικά με τη συμβατότητα των συμφωνιών τους με τους στόχους που ορίζονται στο άρθρο 39 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να λαμβάνουν τις πληροφορίες αυτές επικοινωνώντας με τη διεύθυνση AGRI-NOTIFICATION-209-CMO
ec [dot] europa [dot] eu (AGRI-NOTIFICATION-209-CMO[at]ec[dot]europa[dot]eu).
Όλες οι γνώμες σχετικά με τη συμβατότητα των συμφωνιών με τους στόχους της ΚΓΠ βάσει του άρθρου 209 δημοσιεύονται από την Επιτροπή.
Εξαιρέσεις για διεπαγγελματικές οργανώσεις
Το άρθρο 210 του κανονισμού για την κοινή οργάνωση των αγορών καθορίζει ορισμένες προϋποθέσεις υπό τις οποίες οι συμφωνίες, οι αποφάσεις και οι πρακτικές που εγκρίνονται από διεπαγγελματικές οργανώσεις μπορούν να εξαιρούνται από τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ.
Για να εξαιρούνται, οι διεπαγγελματικές οργανώσεις πρέπει να κοινοποιούν στην Επιτροπή τα μέτρα που λαμβάνουν και να ζητούν έγκριση βάσει του άρθρου 210.
Τα μέτρα μπορούν να κοινοποιούνται στη διεύθυνση: AGRI-NOTIFICATION-209-CMOec [dot] europa [dot] eu (AGRI-NOTIFICATION-210-CMO[at]ec[dot]europa[dot]eu)
Όλες οι αποφάσεις που λαμβάνονται βάσει του άρθρου 210 δημοσιεύονται από την Επιτροπή.
Ειδικές εξαιρέσεις ανά τομέα
Το άρθρο 149 καθορίζει ειδικούς κανόνες για τις συμβατικές διαπραγματεύσεις από αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών στον τομέα του γάλακτος.
Το άρθρο 150 καθορίζει τους όρους υπό τους οποίους οι οργανώσεις παραγωγών ή οι διεπαγγελματικές οργανώσεις μπορούν να διαχειρίζονται την προσφορά τυριού προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης ή προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης.
Το άρθρο 167 καθορίζει κανόνες εμπορίας για τη βελτίωση και τη σταθεροποίηση της λειτουργίας της κοινής αγοράς οίνου.
Το άρθρο 172 καθορίζει τους όρους υπό τους οποίους οι οργανώσεις παραγωγών ή οι διεπαγγελματικές οργανώσεις μπορούν να διαχειρίζονται την προσφορά χοιρομεριού προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης ή προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης.
Σχετικές πληροφορίες
Κανόνες ανταγωνισμού στον αγροδιατροφικό τομέα
Νομικές βάσεις
Οι νομικές βάσεις που διέπουν τις οργανώσεις παραγωγών και τις διεπαγγελματικές οργανώσεις, καθώς και την κοινή οργάνωση των αγορών γεωργικών προϊόντων, καθορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 και στον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) 2016/232 της Επιτροπής.
Η ΕΕ έχει επίσης θεσπίσει ειδικούς κανόνες για ορισμένους τομείς:
- οπωροκηπευτικά – εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 543/2011 της Επιτροπής·
- λυκίσκος – κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1299/2007 της Επιτροπής·
- ελαιόλαδο και επιτραπέζιες ελιές – κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 611/2014 της Επιτροπής, εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 615/2014 της Επιτροπής·
- γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα – εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 511/2012 της Επιτροπής, κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 880/2012 της Επιτροπής, εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) 2016/1615 της Επιτροπής.
