Aanpak van klimaatverandering

Klimaatverandering en landbouw in de EU

Landbouw heeft een positieve en belangrijke rol te spelen bij de beperking van de klimaatverandering: de gewassen, hagen en bomen op landbouwgrond leggen koolstof uit de atmosfeer vast door fotosynthese, terwijl goed beheerde bodems voor koolstofopslag zorgen.

Landbouw is echter ook verantwoordelijk voor ongeveer 10% (438.994 megaton CO2-equivalent, 2017) van de totale uitstoot van broeikasgassen in de EU. Daarmee komt de landbouwsector achter de energie-, de transport-, de woning- en de commerciële sector. Twee soorten broeikasgassen in het bijzonder hangen samen met landbouwpraktijken:

• methaan (CH4), afkomstig van verteringsprocessen van vee, mestbeheer en rijstteelt
• distikstofoxide (N2O), afkomstig van landbouwgronden die met organische en minerale stikstof worden bemest, en mestbeheer

In de EU heeft de landbouwsector zijn broeikasgasemissies tussen 1990 en 2017 met 19% verminderd. De methaanemissies als gevolg van darmgisting in het spijsverteringsstelsel van runderen zijn in dezelfde periode met 21% gedaald.

Met het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) wil de Europese Commissie ervoor zorgen dat de landbouw een belangrijke bijdrage levert aan het klimaatbeleid van de EU.

Als onderdeel van de Europese Green Deal worden in de “van boer tot bord”-strategie de contouren geschetst voor de overgang naar een duurzaam voedselsysteem, waarmee landbouwers aan de voedselvraag van de samenleving kunnen blijven voldoen en tegelijk ook het klimaat kunnen beschermen. Het gemeenschappelijk landbouwbeleid is het EU-instrument bij uitstek om landbouwers bij deze overgang te ondersteunen.

GLB-acties

Het GLB bevordert duurzame landbouwsystemen in de EU, die landbouwers in staat stellen:

• voor veilig, gezond en duurzaam geproduceerd voedsel voor de samenleving te zorgen
• een stabiel en billijk inkomen te verdienen, rekening houdend met de volledige waaier aan collectieve goederen die zij leveren
• natuurlijke hulpbronnen te beschermen, de biodiversiteit te vergroten en bij te dragen aan de strijd tegen klimaatverandering

Via een aantal regels en maatregelen biedt het GLB steun voor klimaatactie in de land- en bosbouw.

Randvoorwaarden

In het kader van de randvoorwaarden zijn voor alle begunstigden van het GLB de betalingen gekoppeld aan een reeks uit de regelgeving voortvloeiende beheerseisen (RBE’s) en goede landbouw- en milieucondities (GLMC’s). De randvoorwaarden beschermen natuurlijke hulpbronnen die onder toenemende druk van de klimaatverandering staan, terwijl specifieke regels ter bescherming van de bodem, zoals de eis van minimale bodembedekking in het kader van GLMC 4, bijdragen tot koolstofopslag.

Groene rechtstreekse betalingen

Volgens de huidige GLB-regels ontvangen landbouwers groene rechtstreekse betalingen wanneer zij blijvend grasland in stand houden, gewasdiversificatie toepassen en 5% van het bouwland reserveren voor ecologische aandachtsgebieden (EAG’s).

De eis inzake blijvend grasland kan bijdragen tot het behoud van organische koolstof in de bodem, terwijl sommige opties voor EAG’s — zoals akkerranden, boslandbouw en groenbedekking — ook kunnen bijdragen tot koolstofvastlegging.

Plattelandsontwikkeling

Een van de zes prioritaire gebieden van plattelandsontwikkeling (de zogeheten “tweede pijler” van het GLB) is “het bevorderen van hulpbronnenefficiëntie en het ondersteunen van de overgang naar een koolstofarme en klimaatbestendige economie in de landbouw-, de voedings- en de bosbouwsector”. In hun programma’s voor plattelandsontwikkeling kunnen de EU-landen een bijdrage leveren aan dit prioritaire gebied via maatregelen die:

• de voorziening en het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen faciliteren
• de broeikasgas- en ammoniakemissies door de landbouw verminderen
• koolstofbehoud en -vastlegging in de landbouw- en de bosbouwsector bevorderen

De EU-landen kunnen een aantal maatregelen richten op klimaatactie en aanpassing aan klimaatverandering, onder meer door:

• agromilieuklimaatmaatregelen, in het kader waarvan landbouwers zich kunnen verbinden tot klimaatvriendelijke praktijken en beheersystemen, zoals agro-ecologie of boslandbouw
• investeringen in fysieke activa bestemd voor mestopslagfaciliteiten die ammoniakemissies verminderen
• maatregelen ter ondersteuning van de ontwikkeling en het beheer van de bosbouw die de belangrijke rol van bossen bij koolstofvastlegging versterken
• een risicobeheersmaatregel ter ondersteuning van onderlinge fondsen voor ongunstige klimaatgebeurtenissen
• maatregelen voor samenwerking, kennisoverdracht en adviesdiensten ter bevordering van kennis en innovatie op het gebied van klimaatrelevante landbouwpraktijken

Het Europees netwerk voor plattelandsontwikkeling faciliteert kennisdeling en samenwerking op het gebied van de bio-economie en klimaatactie in plattelandsgebieden.

GLB 2023-27

Het GLB 2023-2027 is op 1 januari 2023 in werking getreden. Het laaa de landbouw nauwer aansluiten bij de klimaatambities van de Europese Green Deal.

Specifieke GLB-doelstellingen

Op basis van de voorstellen van de Commissie zal een van de tien specifieke doelstellingen van het GLB 2023-27 gericht zijn op matiging van en aanpassing aan de klimaatverandering, alsook op de ontwikkeling van de beschikbaarheid van duurzame energie en het gebruik ervan in de landbouw.

Strategische GLB-plannen

Met hun strategische GLB-plannen kunnen de EU-landen de klimaatdoelstellingen van de EU verwezenlijken door op nationale behoeften en mogelijkheden in te spelen. Landen beschikken over meer flexibiliteit om interventies te ontwerpen rond lokale en regionale vereisten voor aanpassing aan de klimaatverandering en om de mogelijkheden voor emissiereductie in hun landbouwsector te benutten.

Nieuwe groene architectuur

Het GLB 2023-2027 omvat een nieuwe groene architectuur die de mogelijkheden voor klimaatvriendelijke landbouw vergroot. Zo worden bestaande vereisten, zoals de bescherming van blijvend grasland, versterkt en gestroomlijnd. Ook komen er nieuwe vereisten, zoals de bescherming van veengebieden en wetlands. Bovendien gaat een aanzienlijk deel van de GLB-begroting voor 2023-27 naar ecoregelingen, waarmee vrijwillige praktijken van landbouwers kunnen worden ondersteund die bijdragen tot de matiging van de klimaatverandering en de vermindering van de uitstoot. De Commissie heeft in januari 2021 een indicatieve lijst van ecoregelingen gepubliceerd, waaronder verschillende praktijken die gunstig zijn voor het klimaat. Daarnaast wordt steun voor plattelandsontwikkeling nog altijd gebruikt voor de financiering van betalingen voor grondbeheer, investeringen, kennisopbouw, innovatie en samenwerking op het gebied van matiging van en aanpassing aan de klimaatverandering.

Monitoring van vooruitgang

Via het gemeenschappelijk monitoring- en evaluatiekader verzamelt de Commissie uiteenlopende data-indicatoren met betrekking tot landbouw en klimaatverandering. Het dataportaal voor agrovoedingsmiddelen van de Commissie bevat dashboards met de meest relevante indicatoren voor milieu en klimaatactie, alsook voor klimaatverandering en luchtkwaliteit.

Het gemeenschappelijk monitoring- en evaluatiekader ondersteunt een reeks evaluaties en externe studies om de prestaties van het GLB te meten. In juni 2021 heeft de Commissie een onafhankelijke evaluatie van het effect van het GLB op klimaatverandering en broeikasgasemissies gepubliceerd.

Het GLB 2023-27 omvat een versterkt kader voor de monitoring en evaluatie van prestaties, dat een grotere verantwoordingsplicht en de overgang naar een prestatiegericht uitvoeringsmodel mogelijk maakt.

Kennis, onderzoek en innovatie

Door onderzoek en innovatie te financieren steunt de Commissie de ontwikkeling van moderne land- en bosbouwsystemen die kunnen bijdragen aan klimaatactie zonder aan productiviteit of winstgevendheid in te boeten. Zo tracht de Horizon Europa-missie op het gebied van bodemgezondheid het potentieel van de bodem te benutten om de gevolgen van de klimaatverandering te verzachten.

Via het bedrijfsadviseringssysteem worden nieuwe kennis en beste praktijken gedeeld, die landbouwers helpen geschikte oplossingen voor hun specifieke situatie toe te passen.

Het Europees innovatiepartnerschap voor landbouw (EIP-AGRI) brengt focusgroepen, operationele groepen, projecten, publicaties en evenementen samen om innovatie met betrekking tot het thema “landbouw en klimaatverandering” te bevorderen. Aandachtsgebieden zijn onder meer koolstofopslag in de akkerbouw, boslandbouw, de vermindering van emissies in de rundveehouderij en het gebruik van hernieuwbare energie door landbouwbedrijven.

Rechtsgrondslag

De randvoorwaarden vallen onder de regels inzake de financiering, het beheer en de monitoring van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, zoals vastgesteld in Verordening (EU) 1306/2013, Uitvoeringsverordening (EU) 809/2014 en Gedelegeerde Verordening (EU) 640/2014.

De regels voor groene rechtstreekse betalingen zijn vastgelegd in Verordening (EU) 1307/2013, Gedelegeerde Verordening (EU) 639/2014 en Uitvoeringsverordening (EU) 641/2014.

EU-steun voor plattelandsontwikkeling komt uit het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling (Elfpo) – Verordening (EU) 1305/2013.