Επισκόπηση
Το βαμβάκι είναι αροτραία καλλιέργεια η οποία χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή ινών. Ο βαμβακόσπορος, ο οποίος παραμένει μετά τον εκκοκκισμό, χρησιμοποιείται για την παραγωγή ελαίου για ανθρώπινη κατανάλωση και πλακούντων ελαιούχων σπόρων για ζωοτροφές.
Σήμερα, το βαμβάκι παράγεται μόνο σε τρεις χώρες της ΕΕ σε περίπου 320 000 εκτάρια. Η Ελλάδα είναι η κύρια χώρα βαμβακοκαλλιέργειας, καθώς διαθέτει το 80 % των ευρωπαϊκών εκτάσεων βαμβακοκαλλιέργειας, και ακολουθεί η Ισπανία (κυρίως η περιφέρεια της Ανδαλουσίας), με μερίδιο 20 %. Η Βουλγαρία παράγει βαμβάκι σε εκτάσεις μικρότερες από 1 000 εκτάρια.
Μολονότι το βαμβάκι αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 0,2 % της αξίας της ευρωπαϊκής γεωργικής παραγωγής, έχει μεγάλη σημασία για τις περιφέρειες των δύο κύριων χωρών παραγωγής της ΕΕ.
Το 2018, η παραγωγή βαμβακιού στην ΕΕ εκτιμάται σε 340 000 τόνους, που αντιστοιχούν στο 1 % μόνο της παγκόσμιας παραγωγής βαμβακιού.
Οι ευρωπαϊκές εισαγωγές εκκοκκισμένου βαμβακιού μειώθηκαν απότομα τα τελευταία 10 χρόνια: από 870 000 t το 2002 σε 130 000 t κατά μέσο όρο τα τελευταία 5 χρόνια. Κατά την ίδια περίοδο, οι εξαγωγές της ΕΕ παρέμειναν σχετικά σταθερές, κυμαινόμενες γύρω στους 250 000 τόνους τον χρόνο.
Η αγορά της ΕΕ είναι εντελώς ανοικτή, καθώς δεν υπάρχουν εισαγωγικοί δασμοί ή εξαγωγικές επιδοτήσεις για το βαμβάκι.
Πολιτική της ΕΕ για το βαμβάκι
Οι ενισχύσεις για το βαμβάκι θεσπίστηκαν το 1981, με την προσχώρηση της Ελλάδας στην τότε Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Έκτοτε, η ευρωπαϊκή πολιτική για το βαμβάκι έχει υποστεί πολλές μεταρρυθμίσεις, την τελευταία από αυτές το 2006.
Το ισχύον καθεστώς αποβλέπει στην προώθηση ενός ανταγωνιστικού, βιώσιμου και προσανατολισμένου στην αγορά τομέα βαμβακιού, τηρώντας παράλληλα τις δεσμεύσεις για την στήριξη της παραγωγής βαμβακιού σε περιφέρειες της Κοινότητας στις οποίες η καλλιέργεια αυτή είναι σημαντική για την αγροτική οικονομία.
Όπως και κάθε άλλος γεωργός, οι βαμβακοπαραγωγοί έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν αποσυνδεδεμένη εισοδηματική ενίσχυση (γνωστή ως πολλαπλή συμμόρφωση) για την τήρηση αυστηρών προτύπων όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, την καλή μεταχείριση των ζώων και την ασφάλεια των τροφίμων.
Επιπλέον, η ΕΕ χορηγεί ειδική ενίσχυση για το βαμβάκι, η οποία περιορίζεται σε μια συγκεκριμένη βασική έκταση ανά χώρα της ΕΕ. Για να είναι επιλέξιμοι, οι γεωργοί οφείλουν να καλλιεργούν βαμβάκι μόνο σε εκτάσεις εγκεκριμένες από την οικεία χώρα της ΕΕ, χρησιμοποιώντας εγκεκριμένες ποικιλίες σπόρων και επιτυγχάνοντας πραγματική συγκομιδή βαμβακιού που να πληροί τις ελάχιστες απαιτήσεις ποιότητας. Σκοπός αυτής της ειδικής ενίσχυσης είναι να διασφαλίζεται η εξάλειψη κάθε κινδύνου διατάραξης της παραγωγής στις περιφέρειες βαμβακοπαραγωγής.
Επιλέξιμα για τη συνδεδεμένη στήριξη είναι 302 000 εκτάρια το πολύ κάθε έτος. Πρόκειται για 250 000 εκτάρια στην Ελλάδα και 48 000 εκτάρια στην Ισπανία.
Για να βοηθηθεί ο τομέας του βαμβακιού στην ΕΕ να αποκτήσει οικονομική βιωσιμότητα, το 2009 ξεκίνησε ένα πρόγραμμα αναδιάρθρωσης, το οποίο παρείχε τη δυνατότητα στήριξης της αποξήλωσης εκκοκκιστηρίων, επενδύσεων στην εκκοκκιστική βιομηχανία, συμμετοχής γεωργών σε καθεστώτα ποιότητας για το βαμβάκι, κ.λπ.
Αποφασίστηκε να δοθεί στα τετραετή ή οκταετή προγράμματα αναδιάρθρωσης η δυνατότητα να συνεχισθούν έως την ολοκλήρωσή τους, χωρίς να μπορούν να παραταθούν. Τα διαθέσιμα κεφάλαια από τα τετραετή προγράμματα ενσωματώθηκαν στα διαθέσιμα κεφάλαια της ΕΕ για τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης από το 2014. Τα διαθέσιμα κονδύλια για τα οκταετή προγράμματα περιελήφθησαν στα εθνικά ανώτατα όρια για τη στήριξη του εισοδήματος από το 2017.
Νομικές βάσεις
Η ισχύουσα νομοθεσία όσον αφορά το βαμβάκι περιλαμβάνει τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1307/2013 περί θεσπίσεως κανόνων για άμεσες ενισχύσεις στους γεωργούς βάσει καθεστώτων στήριξης στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής.
Ο εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) 2017/1185 θεσπίζει κανόνες εφαρμογής των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 1307/2013 και (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 όσον αφορά τις κοινοποιήσεις στην Επιτροπή πληροφοριών και εγγράφων, και τροποποιεί και καταργεί ορισμένους κανονισμούς της Επιτροπής.
Παρακολούθηση της αγοράς
Η κατάσταση της αγοράς βαμβακιού παρακολουθείται επί μακρόν. Η παρακολούθηση περιλαμβάνει την εξέλιξη της παραγωγής, της κατανάλωσης και των αποθεμάτων, καθώς και την απόδοση, τις εισαγωγές και τις εξαγωγές βαμβακιού στην ΕΕ.
Μελέτες
Στα τέλη Ιουλίου του 2014, δημοσιεύθηκε αξιολόγηση των μέτρων της γεωργικής πολιτικής για το βαμβάκι, με σκοπό την εκτίμηση των συνεπειών των μέτρων που εφαρμόστηκαν μετά τη μεταρρύθμιση του 2006. Αφορούσε τις τρεις χώρες παραγωγής – Ελλάδα, Ισπανία και Βουλγαρία.
Τα βασικά συμπεράσματα εστίασαν στα εξής:
- παραγωγή μη εκκοκκισμένου βαμβακιού
- εισόδημα και περιφερειακή οικονομία
- δομές της οικονομίας
- δομές της παραγωγής
- κατάντη τομέας
- περιβάλλον
- αποδοτικότητα, συνάφεια και συνέπεια.