Zapewnianie jakości i audyt

Zapewnienie prawidłowości wypłat środków z funduszy WPR

Wsparcie finansowe z WPR pochodzi z dwóch podstawowych funduszy: Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFGR) oraz Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Komisja Europejska stosuje system, który daje pewność, że środki są wydatkowane we właściwy sposób, że nieprawidłowości zostaną wykryte, a wszelkie kwoty wypłacone niezgodnie z przepisami zostaną odzyskane.

Poświadczenie wiarygodności

Wszystkie wydatki UE w ramach WPR podlegają poświadczeniu wiarygodności przez dyrektora generalnego ds. rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich w Komisji Europejskiej. W poświadczeniu stwierdza się, że:

• środki WPR zostały wydatkowane zgodnie z przeznaczeniem
• wydatki były zgodne z zasadami należytego zarządzania finansami
• obowiązujące procedury kontroli gwarantują, że wszystkie transakcje są legalne i przebiegają prawidłowo.

Poświadczenie jest publikowane co roku w sporządzanym przez departament rocznym sprawozdaniu z działalności. Zawiera ono pełne zestawienie wydatków w ramach WPR.

Kompleksowy system zarządzania i kontroli

Wydając poświadczenie wiarygodności, dyrektor generalny potwierdza, że w odniesieniu do wydatków WPR obowiązuje kompleksowy system zarządzania i kontroli. System ten obejmuje cztery poziomy:

• należyte zarządzanie finansami i kontrole wewnętrzne w krajach UE
• szczegółowe kontrole przeprowadzane przed dokonaniem płatności lub weryfikację spełnienia podstawowych wymogów unijnych
• audyty i przeglądy wykonywane przez niezależne jednostki certyfikujące
• audyty i rozliczanie rachunków przez Komisję Europejską.

Zasada jednego audytu

System kontroli funduszy WPR działa na zasadzie jednego audytu: gwarancja jakości udzielona na jednym poziomie jest uznawana za wiarygodną na innych poziomach. Takie podejście pozwala Komisji dynamicznie i skutecznie kontrolować prace agencji płatności i jednostek certyfikujących, a także:

• skutecznie wykrywać źródła błędów
• dopilnować prawidłowego funkcjonowania systemów zarządzania
• wdrażać działania zaradcze/plany działania.

Wyniki prac na wszystkich czterech poziomach dają Komisji pewność, że pieniądze podatników są wydawane w sposób należyty, zgodnie z prawem UE.

Prawidłowe zarządzanie i kontrola wewnętrzna

W ramach zarządzania dzielonego kraje UE odpowiadają za wdrożenie i kontrolę poszczególnych systemów na podstawie prawodawstwa dotyczącego WPR. Z kolei Komisja dba o to, by kraje właściwie wykonały swoją pracę.

Kraje UE realizują płatności dla rolników za pośrednictwem krajowych lub regionalnych agencji płatniczych. Rzetelne zarządzanie funduszami WPR jest możliwe dzięki:

• zapewnieniu przez agencje płatnicze szczegółowych kryteriów akredytacji, które są określane na poziomie UE
• deklaracji dyrektora agencji płatniczej, uzupełnionej o pełną dokumentację księgową
• w kontekście wydatków na plany strategiczne WPR – stwierdzeniu zgodności między wydatkami a osiągniętymi wynikami. 

Kontrole

Agencje płatnicze stosują surowy system kontroli dla każdego systemu wsparcia finansowanego z EFRG i EFRROW.

Systemy zarządzania i kontroli przeznaczone dla konkretnych systemów wsparcia mają pewne cechy wspólne, ale kierują się także zasadami szczególnymi, dopasowanymi do właściwości danego systemu. Ogólnie rzecz biorąc, zapewniają one systematyczne kontrole skupiające się m.in. na obszarach, na których ryzyko wystąpienia błędów jest największe. Kraje UE muszą zapewnić, aby kontrole były przeprowadzane na poziomie niezbędnym do skutecznego zarządzania ryzykiem dla interesów finansowych Unii. Próba poddawana kontroli musi zostać wybrana przez właściwy organ z całej populacji wnioskodawców i w stosownych przypadkach składać się z części wybranej losowo oraz części wybranej na podstawie analizy ryzyka.

W przypadku większości płatności i kontroli agencje płatności posługują się zintegrowanym systemem zarządzania i kontroli, zestawem połączonych baz danych, który może być wykorzystywany na potrzeby szeregu systemów wsparcia. Jeżeli chodzi o wydatki w ramach tego systemu, agencje płatnicze muszą przeprowadzać kontrole administracyjne i kontrole na miejscu.

Jeżeli natomiast chodzi o wydatki niewchodzące w zakres planów strategicznych WPR (tj. wydatki na podstawie rozporządzenia (UE) 2022/2117) oraz wydatki objęte EFRROW na lata 2014–2022, agencje płatności muszą przeprowadzić:

• dokładne kontrole administracyjne wszystkich wniosków o przyznanie pomocy (100 proc.)
• kontrole na miejscu w odniesieniu do próbki transakcji – o wielkości od 1 do 100 proc., w zależności od ryzyka związanego z danym systemem wsparcia
• w razie potrzeby – kontrole krzyżowe z innymi bazami danych.

Jednostki certyfikujące

Jednostki certyfikujące to niezależne podmioty audytowe, wyznaczane na szczeblu krajowym, zgodnie z wytycznymi UE. Zadaniem tych podmiotów jest weryfikowanie i certyfikowanie działalności agencji płatniczych.

Każdego roku organy certyfikujące przedstawiają opinię, sporządzoną zgodnie z międzynarodowymi standardami audytu. W opinii tej stwierdza się, czy:

• księgowość agencji płatniczych odzwierciedla sytuację w rzetelny i odpowiadający rzeczywistości sposób
• systemy zarządzania wprowadzone przez państwa członkowskie funkcjonują prawidłowo
• prawidłowo działa sprawozdawczość z realizacji celów w odniesieniu do wskaźników produktu w ramach rocznego rozliczenia z realizacji celów, o którym mowa w art. 54 rozporządzenia (UE) 2021/2116, oraz sprawozdawczość z realizacji celów dotyczących wskaźników rezultatu na potrzeby wieloletniego monitorowania realizacji celów, o którym mowa w art. 128 rozporządzenia (UE) 2021/2115
• wydatki na środki określone w rozporządzeniach (UE) nr 228/2013, (UE) nr 229/2013 i (UE) nr 1308/2013 oraz w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1144/2014 (tj. Wydatki niewchodzące w zakres planów strategicznych WPR), o których zwrot zwrócono się do Komisji, są dokonywane zgodnie z prawem i prawidłowo.

Jednostki certyfikujące weryfikują również zapewnienie przez agencje płatnicze kryteriów akredytacji i deklaracji zarządczych.

Kontrole realizowane przez jednostki certyfikujące stanowią kluczowy etap procesu zapewniania wiarygodności wydatków WPR, tworząc podstawę dla dalszych prac kontrolnych wykonywanych przez Komisję.

Audyty Komisji i rozliczanie rachunków

Działając zgodnie z zasadą jednego audytu, Komisja przyjmuje za punkt wyjścia pracę wykonaną przez jednostki certyfikujące. Aby ustalić czy wyniki tej pracy są wiarygodne, Komisja kontroluje również jednostki certyfikujące.

Na samym końcu procesu zapewniania jakości Komisja uruchamia procedurę rozliczania rachunków, której poszczególne elementy to:

• roczne finansowe rozliczenie rachunków, które obejmuje kwestie kompletności, dokładności oraz prawdziwości rachunków agencji płatniczych
• roczne rozliczenie z realizacji celów, w którym weryfikuje się, czy wydatki objęte planami strategicznymi WPR odpowiadają wynikom odnotowanym w danym roku finansowym
• wieloletnia procedura rozliczenia zgodności, obejmująca kontrole zgodności weryfikujące systemy zarządzania krajów UE oraz sprawdzające, na ile efektywnie chronią one budżet UE.

Działając zgodnie z zasadą jednego audytu, Komisja przyjmuje za punkt wyjścia pracę wykonaną przez jednostki certyfikujące. Komisja kontroluje również jednostki certyfikujące.

W przypadku wykrycia ryzyka nieprawidłowości w wydatkach Komisja pokrywa ryzyko strat finansowych dla budżetu UE poprzez zastosowanie korekt finansowych. Korekty finansowe ustala się na podstawie wagi danego uchybienia, uwzględniając przy tym charakter uchybienia oraz szkodę finansową, jaką poniosła UE.

Europejski Trybunał Obrachunkowy

Europejski Trybunał Obrachunkowy ma za zadanie sprawdzać wydatki UE i państw członkowskich. Przeprowadza regularne audyty legalności i prawidłowości mechanizmów finansowania i wydatków UE, a także audyty wykonania zadań, aby mieć pewność, że pieniądze są wydawane we właściwy sposób i że wewnętrzne systemy kontroli UE są prawidłowo zaprojektowane.

Ochrona przed nadużyciami finansowymi

W celu lepszej ochrony budżetu WPR przed nadużyciami finansowymi Komisja Europejska wprowadziła specjalną politykę zwalczania nadużyć finansowych.

Główne cele polityki zwalczania nadużyć finansowych są następujące:

• zwiększenie świadomości w zakresie nadużyć finansowych w krajach UE i w Komisji
• skuteczniejsze zapobieganie nadużyciom finansowym
• lepsza ocena ryzyka nadużyć finansowych
• rozwijanie zdolności w zakresie wykrywania nadużyć finansowych
• udzielanie krajom UE wskazówek w zakresie zapobiegania nadużyciom finansowym i ich wykrywania
• bliższa współpraca z Europejskim Urzędem ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF).

Strategia w zakresie zwalczania nadużyć finansowych leży u podstaw zasad należytego zarządzania finansami i dobrego zarządzania budżetem WPR przez kraje UE i Komisję Europejską.

OLAF

OLAF to organ UE, którego zadaniem jest zwalczanie nadużyć, uprawniony do badania wszelkich podejrzeń dotyczących nadużyć finansowych, korupcji lub poważnych uchybień w instytucjach UE albo u beneficjentów funduszy UE. Sprawozdania dla OLAF-u można składać anonimowo i w każdym z języków urzędowych UE.

Podstawa prawna

Rozporządzenie (UE) 2021/2116 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, zarządzania nią i monitorowania jej

Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2022/128 określające przepisy dotyczące stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2116 w odniesieniu do agencji płatniczych i innych organów, zarządzania finansami, rozliczania rachunków, kontroli, zabezpieczeń i przejrzystości

Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2022/127 – uzupełnia rozporządzenie (UE) 2021/2116 o przepisy dotyczące agencji płatniczych i innych organów, zarządzania finansami, rozliczania rachunków, zabezpieczeń oraz stosowania euro