Overzicht
De Europese Unie is de belangrijkste wijnproducent ter wereld. Tussen 2016 en 2020 bedroeg de gemiddelde jaarproductie 165 miljoen hectoliter. In 2020 was de EU goed voor 45% van alle wijnbouwgebieden ter wereld, 64% van de productie en 48% van het verbruik. Wijn is het belangrijkste uitvoerproduct van de EU-agrovoedingssector (7,6% van de waarde van de in 2020 uitgevoerde agrovoedingsmiddelen).
Sinds de eerste gemeenschappelijke marktordening (GMO) in 1962 heeft de wijnmarkt zich sterk ontwikkeld. De meest recente hervorming van de wijnsector werd in 2008 aangenomen en in 2013 herzien en opgenomen in de integrale GMO. Het ging daarbij om de volgende drie doelstellingen:
- het concurrentievermogen van de wijnproducenten in de EU vergroten door de reputatie van Europese wijnen te verbeteren en marktaandeel in de EU en daarbuiten terug te winnen;
- de regels voor het beheer van de markt eenvoudiger, duidelijker en doeltreffender maken met het oog op een beter evenwicht tussen vraag en aanbod;
- de beste tradities van de Europese wijnteelt behouden en de sociale en ecologische rol van de wijn in plattelandsgebieden versterken.
In de lijn van haar algemene doelstellingen om de wetgeving te harmoniseren, te stroomlijnen en te vereenvoudigen, heeft de EU met Gedelegeerde Verordening 2018/273 de regeling inzake aanplantrechten in 2015 vervangen door een vergunningenstelsel voor het aanplanten van wijnstokken in de periode van 2016 tot 2030, waardoor goed presterende wijnbouwers de productie binnen bepaalde grenzen kunnen opvoeren. Met EU-Verordening 2021/2117 is de toepassing van dit stelsel verlengd tot 2045. De Commissie zal het tweemaal tussentijds evalueren, in 2028 en in 2040. Indien nodig, worden dan nieuwe voorstellen gedaan.
Hervorming van de wijnmarkt van de EU
In het begin was de EU-wijnmarkt zeer open: er golden geen aanplantbeperkingen en er waren zeer weinig marktregulerende instrumenten om de jaarlijkse productieschommelingen op te vangen. Later werd de vrije aanplant ingeperkt. Tegelijk werd de afzet nagenoeg gegarandeerd. Daardoor ontstonden er grote hardnekkige overschotten.
- 2013
De hervorming die de EU doorvoerde, was gericht op harmonisatie, stroomlijning en vereenvoudiging van het GLB zoals dat na de eerdere hervormingen gestalte had gekregen.
- 2008
Deze hervorming was bedoeld om het concurrentievermogen en de wijnreputatie van de EU te versterken, de markt eenvoudiger te kunnen beheren, de beste EU-wijnbouwtradities te bewaren en de sociale en ecologische rol ervan op het platteland een impuls te geven.
- 1999
Ook werd meer nadruk gelegd op het streven om een beter evenwicht tussen vraag en aanbod tot stand te brengen en producenten de kans te bieden in te spelen op de vraag naar meer kwaliteit, en om het concurrentievermogen op lange termijn te verbeteren, met name gezien de verheviging van de mondiale concurrentie die het gevolg was van internationale handelsovereenkomsten. In het kader daarvan werd financiering beschikbaar gesteld voor de herstructurering van een groot deel van de bestaande wijngaarden.
- 1980's
Aan het eind van de jaren tachtig werd het met het oog op de beteugeling van de productie financieel aantrekkelijker gemaakt om de exploitatie van wijngaarden stop te zetten.
- 1976-78
De marktordening kreeg een zeer dirigistisch karakter met een aanplantverbod en met de verplichting om het overschot te distilleren.
- 1962
De eerste gemeenschappelijke marktordening (GMO)
Steunprogramma’s voor wijn
De steunprogramma’s voor wijn die in het kader van de GMO-hervorming van 2008 zijn ingevoerd, omvatten aanvankelijk 13 maatregelen. De GMO-hervorming van 2013 heeft een einde gemaakt aan de steun voor distillatie tot drinkalcohol, crisisdistillatie en verrijking door het gebruik van geconcentreerde most.
Ter compensatie kwam er een nieuwe maatregel voor innovatie in de wijnsector met het oog op de ontwikkeling van nieuwe producten, procedés en technologieën. Ook werden de afzetbevorderingsacties in de EU-landen uitgebreid om de consumenten te informeren over verantwoord wijnverbruik en over de Europese oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen.
Ook mochten wijngaarden voortaan worden herbeplant na verplichte rooiing om sanitaire of fytosanitaire redenen.
Wijnproducerende EU-landen kunnen momenteel steun verlenen voor de volgende maatregelen:
- afzetbevordering buiten de EU
- voorlichting van consumenten over verantwoord gebruik en de kwaliteitsregelingen van de EU
- herstructurering en omschakeling van wijngaarden, met inbegrip van herbeplanting om sanitaire of fytosanitaire redenen
- groen oogsten
- onderlinge fondsen
- oogstverzekering
- investeringen in ondernemingen
- innovatie met het oog op de ontwikkeling van nieuwe producten, procedés en technologieën
- distillatie van bijproducten
De jaarlijkse toewijzingen uit de EU-begroting worden vastgesteld per EU-lidstaat, rekening houdend met de overdracht van de bedrijfstoeslagregeling voor sommige landen.
| 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014-16 | Vanaf 2017 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bulgarije | 16 | 21 | 22 | 27 | 27 | 27 | 27 |
| Tsjechië | 3 | 4 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Duitsland | 23 | 31 | 32 | 39 | 39 | 39 | 39 |
| Griekenland | 14 | 19 | 20 | 24 | 24 | 24 | 24 |
| Spanje | 214 | 284 | 279 | 358 | 353 | 210 | 210 |
| Frankrijk | 172 | 227 | 224 | 284 | 280 | 281 | 281 |
| Kroatië | 12 | 11 | |||||
| Italië | 238 | 298 | 294 | 341 | 337 | 337 | 337 |
| Cyprus | 3 | 4 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Litouwen | 0,03 | 0,04 | 0,05 | 0,05 | 0,05 | 0,05 | 0,05 |
| Luxemburg | 0,3 | 0,5 | 0,5 | 0,6 | 0,6 | ||
| Hongarije | 17 | 23 | 24 | 29 | 29 | 29 | 29 |
| Malta | 0,2 | 0,3 | 0,3 | 0,4 | 0,4 | ||
| Oostenrijk | 8 | 11 | 11 | 14 | 14 | 14 | 14 |
| Portugal | 38 | 52 | 53 | 66 | 65 | 65 | 65 |
| Roemenië | 42 | 42 | 42 | 42 | 42 | 48 | 48 |
| Slovenië | 4 | 5 | 5 | 6 | 6 | 6 | 6 |
| Slowakije | 3 | 4 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| VK | 0,2 | 0,2 | 0,2 | 0,3 | 0,3 |
Vergunningen voor het aanplanten van wijnstokken
Sinds 2016 is er in EU-landen een vergunning nodig voor het aanplanten van wijnstokken. Dergelijke vergunningen zijn gratis en niet-overdraagbaar.
Er gelden ook beschermende maatregelen: het met wijnstokken beplante areaal van een land mag met hooguit 1% per jaar groeien en een land mag, mits goed onderbouwd, de groei begrenzen op nationaal of regionaal niveau en voor gebieden waar wel/geen wijnen worden geproduceerd met een oorsprongsbenaming of geografische aanduiding.
Wanneer wijnboeren meer areaal willen beplanten dan een EU-land beschikbaar stelt, mogen de vergunningen naar rato en/of op basis van een of meer door dat land gekozen prioriteitscriteria worden verleend. De resterende aanplantrechten van de vorige regeling mogen tot 31 december 2022 worden omgezet in vergunningen. Na die datum mag een EU-land voor het areaal van de resterende, niet-omgezette oude aanplantrechten extra aanplantvergunningen verlenen.
Handelsovereenkomsten
Voor een vlottere handel met landen buiten de EU voert de Europese Commissie met een mandaat van de Europese Raad bilaterale en multilaterale onderhandelingen die resulteren in bilaterale en vrijhandelsovereenkomsten.
Beschermde benamingen van wijn
De database eAmbrosia bevat alle oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen die in de EU worden beschermd, inclusief die van wijnen van buiten de EU die op grond van bilaterale handelsakkoorden worden beschermd.
Meer informatie
Rechtsgrondslagen
De wijnsector wordt gereguleerd door wetgeving die bestaat uit een basisverordening, gedelegeerde verordeningen en uitvoeringsverordeningen, aangevuld met richtsnoeren en juridische interpretaties.
Wijnlijsten zijn tabellen met:
- contactgegevens van voor de wijnsector bevoegde officiële instanties en autoriteiten
- informatie over wijnbouwgebieden en het kadaster
- voor productie en etikettering toegestane wijnstokrassen
De publicatie van deze lijsten is vereist op grond van de EU-wetgeving en is gericht op belanghebbenden binnen en buiten de EU.
Meer informatie
Markttoezicht
De waarnemingspost voor de wijnmarkt bevat de meest recente marktmonitoring van productie, voorraden, handel, gebieden en verbruik. Hij bevat ook informatie over EU- en nationale steunprogramma’s voor wijn met het oog op analyse en evaluatie.
Comités
De sectorale beheerscomités zijn vervangen door één beheerscomité voor de gemeenschappelijke ordening van de landbouwmarkten.
Burgerdialooggroepen ondersteunen de Europese Commissie en helpen bij het organiseren van een regelmatige dialoog met belanghebbenden over alles wat verband houden met het gemeenschappelijk landbouwbeleid, met inbegrip van plattelandsontwikkeling, en de uitvoering daarvan.
