Olijfolie

Olijfolie in de EU

De Europese Unie is de belangrijkste producent, consument en exporteur van olijfolie.

Ze neemt ongeveer 67% van de mondiale olijfolieproductie voor haar rekening. De olijfgaarden beslaan ongeveer 4 miljoen hectare (voornamelijk in de mediterrane EU-landen). Ze worden traditioneel of intensief tot zeer intensief geëxploiteerd.

Italië en Spanje zijn de grootste consumenten van olijfolie in de EU, met een jaarlijks verbruik van ongeveer 500 000 ton elk. In Griekenland is de consumptie per hoofd van de bevolking het hoogste van heel de EU: ongeveer 12 kg per persoon per jaar. Het aandeel van de EU in het wereldwijde verbruik bedraagt ongeveer 53%.

Er bestaan acht verschillende categorieën olijfolie en olie uit de pulp van olijven:

• extra olijfolie van de eerste persing,
• olijfolie van de eerste persing,
• bij de eerste persing verkregen olie voor verlichting,
• geraffineerde olijfolie,
• olijfolie bestaande uit geraffineerde olijfolie en olijfolie van de eerste persing,
• olie uit de pulp van olijven,
• ruwe olie uit de pulp van olijven,
• geraffineerde olie uit de pulp van olijven.

Niet alle categorieën zijn bestemd voor consumptie. In de detailhandel zijn alleen de volgende soorten te koop: extra olijfolie van de eerste persing, olijfolie van de eerste persing, olijfolie bestaande uit geraffineerde olijfolie en olijfolie van de eerste persing, en olie uit pulp van olijven.

De Europese Commissie heeft een factsheet opgesteld met informatie over de categorieën, de kenmerken en de productie van olijfolie.

Marktsituatie

Wat de handel betreft, neemt de EU ongeveer 65% van de mondiale export van olijfolie voor haar rekening, met als belangrijkste bestemmingen de Verenigde Staten, Brazilië en Japan.

Het toezicht op de olijfoliemarkt in de EU is erg uitgebreid en heeft tot doel allerlei gegevens over de olijfoliemarkt te verzamelen, zoals prijzen, balansen, productie- en handelscijfers, en informatie over het invoerquotum voor Tunesische olijfolie.

Handelsnormen

De EU-handelsnormen moeten garanderen dat de markt wordt voorzien van kwalitatieve gestandaardiseerde landbouwproducten. Ze hebben tot doel aan de verwachtingen van de consument te voldoen, de handel te bevorderen en gelijke concurrentievoorwaarden voor EU-producenten te waarborgen. De EU-wetgeving over olijfolie bevat definities van de verschillende categorieën olijfolie en olie uit de pulp van olijven, een beschrijving van de analysemethoden die de controleautoriteiten van de lidstaten moeten gebruiken, en voorschriften voor etikettering en verpakking.

Categorieën olijfolie

Om in een bepaalde categorie in de handel te kunnen worden gebracht, moet de olijfolie voldoen aan de grenswaarden die in de EU-regelgeving voor die categorie zijn vastgesteld. Het is de taak van de marktdeelnemers en de EU-lidstaten om te controleren dat dit ook echt het geval is.

De olie wordt in een bepaalde categorie ingedeeld op basis van kwaliteitsparameters:

• fysische en chemische kenmerken, zoals de zuurgraad, het peroxidegetal, het vetzuurgehalte en de sterolsamenstelling;
• organoleptische (zintuiglijke) kenmerken, zoals fruitigheid en afwezigheid van organoleptische gebreken.

Olijfolie van de eerste persing

Er zijn drie verschillende categorieën olijfolie van de eerste persing.

• Extra olijfolie van de eerste persing is de kwalitatief hoogste categorie. Ze heeft vanuit organoleptisch oogpunt geen gebreken en is fruitig. De zuurgraad mag niet meer bedragen dan 0,8%.
• Olijfolie van de eerste persing mag enkele organoleptische gebreken hebben, maar enkel op een zeer laag niveau. De zuurgraad mag niet meer bedragen dan 2%.
• Olijfolie voor verlichting is een olijfolie van lagere kwaliteit met een zuurgraad van meer dan 2%, zonder fruitige kenmerken en met aanzienlijke organoleptische gebreken. Olijfolie voor verlichting is niet bedoeld voor verkoop in de detailhandel. Ze wordt geraffineerd of gebruikt voor industriële doeleinden.

Andere categorieën olijfolie

Deze worden niet verkregen bij de eerste persing.

• Geraffineerde olijfolie wordt verkregen na het raffineren van olijfolie van de eerste persing die gebreken vertoont (bijvoorbeeld olijfolie voor verlichting). Deze olie is niet bedoeld voor verkoop in de detailhandel. De zuurgraad bedraagt maximaal 0,3%.
• Olijfolie bestaande uit een mengsel van geraffineerde olijfolie en (extra) olijfolie van de eerste persing. De zuurgraad bedraagt maximaal 1%.
• Ruwe olie uit de pulp van olijven: de pulp van olijven is de pasta die overblijft nadat de olie uit de olijven is geëxtraheerd. Die olie wordt ruwe olie uit de pulp van olijven genoemd.
• Geraffineerde olie uit de pulp van olijven: ruwe olie uit de pulp van olijven kan worden geraffineerd en gemengd met olijfolie van de eerste persing. Het resulterende mengsel wordt geraffineerde olie uit de pulp van olijven genoemd. De zuurgraad bedraagt maximaal 1%.

Normcontroles

Om ervoor te zorgen dat de handelsnormen voor olijfolie en olie uit de pulp van olijven worden nageleefd, moeten de EU-landen jaarlijks een minimumaantal controles uitvoeren, afhankelijk van de hoeveelheid olijfolie die bij hen in de handel wordt gebracht. Er wordt gecontroleerd of de etikettering en de verpakking voldoen aan de wettelijke voorschriften en of de olie in de juiste categorie is ingedeeld.

In oktober 2019 is een door de Commissie gefinancierde studie over de uitvoering van de normcontroles in de olijfoliesector van de EU gepubliceerd.

Het aantal normcontroles dat elk EU-land moet uitvoeren om de kwaliteit van olijfolie te controleren, hangt af van:

• gegevens over export en consumptie: EU-landen die olijfolie produceren (“producerende lidstaten”) moeten meer controles uitvoeren dan EU-landen die dat niet doen (“niet-producerende lidstaten”). Extra olijfolie van de eerste persing is de belangrijkste gecontroleerde categorie, aangezien ze het grootste deel van de verkoop op detailhandelsniveau in de EU vertegenwoordigt.
• risicoanalyse: bij de controles wordt rekening gehouden met risicofactoren zoals eigenschappen van het product (o.a. de categorie, de productieperiode, het verpakkingsproces, de opslag, het land van herkomst/bestemming, het transportmiddel of het volume van de partij), resultaten van eerdere controles, klachten van consumenten of eigenschappen van marktdeelnemers.

De normcontroles zijn niet bedoeld om de algemene kwaliteit van olijfolie op de Europese markt weer te geven. Een gebrek aan overeenstemming helpt de autoriteiten in de EU-landen om mogelijke tekortkomingen in de toeleveringsketen op te sporen. Afhankelijk van de ernst van de onregelmatigheid nemen ze maatregelen zoals het uit de handel nemen van het product, boetes voor marktdeelnemers of zelfs vervolging.

Om consumenten in de EU olijfolie van goede kwaliteit te kunnen bieden, organiseert de Commissie ieder jaar workshops en bevordert ze de samenwerking tussen de landen om controles correct te laten verlopen.

Controles van de etikettering

Er wordt gecontroleerd of de benaming of handelsnaam waaronder de olie aan de consument wordt aangeboden, voldoet aan de specifieke voorschriften van Verordening (EU) nr. 1308/2013 (bijlage VII, deel VIII) en Gedelegeerde Verordening (EU) 2022/2104 van de Commissie.

Op grond van Gedelegeerde Verordening (EU) 2022/2104 van de Commissie kunnen ook optionele vermeldingen op het etiket worden opgenomen, zoals “eerste koude persing” of “koude extractie”, organoleptische smaak- of geureigenschappen voor (extra) olijfolie van de eerste persing, en het oogstjaar.

Indeling van de olie in categorieën

Gedelegeerde Verordening (EU) 2022/2104 van de Commissie bevat de kenmerken van olijfolie en olie uit de pulp van olijven. In deze verordening worden de grenswaarden voor de kwaliteits- en zuiverheidsparameters vastgesteld voor elke categorie olijfolie en olie uit de pulp van olijven, Uitvoeringsverordening (EU) 2022/2105 van de Commissie stelt de analysemethoden vast die moeten worden gebruikt om te beoordelen of de olie juist is ingedeeld. De controle op de naleving van de in Gedelegeerde Verordening (EU) 2022/2104 van de Commissie vastgestelde kenmerken moet gebeuren aan de hand van conformiteitscontroles die door de nationale bevoegde autoriteiten worden uitgevoerd overeenkomstig Uitvoeringsverordening (EU) 2022/2105 van de Commissie.

Deze laatste verordening bevat regels en methoden om monsters van de producten te nemen en de kwaliteits- en zuiverheidsparameters te bepalen. Door de EU-landen erkende proefpanels moeten de organoleptische kenmerken van olijfolie van de eerste persing verifiëren.

Overige controles

Naast de specifieke controles voor de sector olijfolie moeten de EU-landen nog andere controles uitvoeren. De algemene levensmiddelenwetgeving dekt alle stadia van de productie, verwerking en distributie van levensmiddelen. De algemene etiketteringsvoorschriften voorkomen dat consumenten misleidende informatie krijgen over de kenmerken van de olie (samenstelling, kwaliteit, oorsprong, categorie, productiemethode) en dat de etikettering van de olijfolie voldoet aan de algemene voorschriften voor de etikettering van levensmiddelen, die zijn vastgesteld in Verordening (EU) nr. 1169/2011.

Internationale organisaties

Internationale Olijfraad

De EU is lid van de Internationale Olijfraad (IOR), een internationale intergouvernementele organisatie op het gebied van olijfolie en tafelolijven. De IOR is in 1959 opgericht in Madrid.

De grootste internationale producenten en exporteurs van olijfolie en tafelolijven zijn bij de organisatie aangesloten. De IOR-leden nemen samen 94% van de mondiale productie van olijven voor hun rekening. Bijna 72% is afkomstig uit de EU.

Codex Alimentarius

In de commissie van de Codex Alimentarius worden levensmiddelennormen ontwikkeld en vastgelegd die als referentie dienen voor de internationale handel in levensmiddelen.

In een specifieke norm voor olijfolie en olie uit de pulp van olijven (CX-33-1981) zijn bepalingen opgenomen op het gebied van beschrijving, essentiële samenstelling, kwaliteit, etikettering, analyse en bemonstering.

De norm wordt momenteel herzien met het oog op een harmonisatie van de bestaande nationale normen en de norm van de Codex.

Comités en deskundigengroepen

Het comité voor de gemeenschappelijke ordening van de landbouwmarkten vergadert regelmatig, onder meer over de ontwikkeling van de marktprijzen, de productie en de handel in de EU en daarbuiten. Het comité ondersteunt de Commissie ook bij het vaststellen van uitvoeringshandelingen.

Dankzij de groep voor de dialoog met het maatschappelijk middenveld en de werkgroep voor tuinbouw, olijven en gedistilleerde dranken kan de Commissie geregeld met de belanghebbende partijen van gedachten wisselen over alle aangelegenheden die verband houden met de olijfsector.

De deskundigengroep voor de landbouwmarkten bevat een subgroep van in olijfolie gespecialiseerde scheikundigen. Zij helpen de Commissie bij het voorbereiden en vaststellen van wetgeving op het gebied van chemische aspecten en normalisering. De subgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de nationale overheden en deskundigen die door de Commissie op persoonlijke titel worden benoemd.

Wetgeving over olijfolie

Er is wetgeving over de handelsnormen voor olijfolie, de kenmerken van olijfolie en olie uit de pulp van olijven, de producentenorganisaties, de steunprogramma’s, de particuliere opslag en de prijsmededeling.

Handelsnormen

De handelsnormen voor olijfolie en olie uit de pulp van olijven zijn vastgesteld in EU-wetgeving.

• Verordening (EU) nr. 1308/2013 van de Commissie stelt een gemeenschappelijke ordening van de markten voor landbouwproducten vast.
• Gedelegeerde Verordening (EU) 2022/2104 van de Commissie gaat over de handelsnormen voor olijfolie. Deze verordening bevat met name voorschriften voor de verpakking en etikettering van olijfolie (verplichte en facultatieve vermeldingen) en omschrijft de specifieke kenmerken voor elke categorie.
• Uitvoeringsverordening (EU) 2022/2105 van de Commissie bevat de regels voor het nagaan of het product voldoet aan de kenmerken van de verschillende categorieën olijfolie die zijn vastgesteld bij Gedelegeerde Verordening (EU) 2022/2104 van de Commissie. Om de kenmerken te controleren, moeten de laboratoria en het smaakpanel specifieke analysemethoden gebruiken. De verordening bevat ook controlevereisten voor de controleautoriteiten van de EU-landen.

Biologische landbouw

De wetgeving inzake biologische landbouw is gebaseerd op een aantal belangrijke beginselen, zoals het verbod op het gebruik van ggo’s en het beperken van het gebruik van herbiciden en pesticiden.

Geografische aanduidingen

Op grond van Verordening (EU) nr. 1151/2012 inzake kwaliteitsregelingen voor landbouwproducten en levensmiddelen kunnen olijfolieproducenten een aanvraag indienen om voor hun product een beschermde oorsprongsbenaming of een beschermde geografische aanduiding te registreren.

Particuliere opslag

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 1333/2013 van de Commissie gaat in op de kennisgevingsverplichtingen in het kader van de gemeenschappelijke ordening van de landbouwmarkten.

Gedelegeerde Verordening (EU) 2016/1238 van de Commissie bevat gemeenschappelijke bepalingen voor de verlening van steun voor de particuliere opslag van bepaalde landbouwproducten.

Aanzienlijke voorraden op EU-niveau en opeenvolgende goede oogsten hebben geleid tot een onevenwichtigheid tussen vraag en aanbod en een prijsdaling. Daarom heeft de Europese Commissie steun voor de particuliere opslag van olijfolie goedgekeurd om de markt te stabiliseren en de prijzen te verhogen. De regeling functioneerde via vier aanbestedingsprocedures, waarvan de eerste in november 2019 en de laatste in februari 2020 werd afgesloten.

Steunprogramma’s

Gedelegeerde Verordening (EU) nr. 611/2014 van de Commissie bevat voorschriften voor de steunprogramma’s in de sector olijfolie en tafelolijven.

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 615/2014 van de Commissie bevat gedetailleerde regels over de werkprogramma’s ter ondersteuning van de sectoren olijfolie en tafelolijven.