Przejdź do treści głównej
Agriculture and rural development

Pestycydy i ochrona roślin

Wspólna polityka rolna zachęca unijnych rolników do zrównoważonego stosowania pestycydów.

Ochrona roślin w rolnictwie UE

Środki ochrony roślin to rodzaje pestycydów używane w rolnictwie i leśnictwie w celu ochrony upraw i innych roślin przed szkodnikami i chorobami. Środki te odgrywają ważną rolę w osiąganiu przez Unię Europejską jej celów dotyczących zdrowia roślin i bezpieczeństwa żywnościowego.

Nadużywanie pestycydów i ich niewłaściwe wykorzystywanie mogą jednak negatywnie wpływać na glebę, wodę i bioróżnorodność w rolnictwie. Mogą także mieć szkodliwy wpływ na zdrowie roślin, zwierząt i ludzi. Dlatego stosowanie środków ochrony roślin jest uregulowane wieloma przepisami unijnymi dotyczącymi pestycydów.

W strategii „od pola do stołu” – będącej jednym z najważniejszych filarów Europejskiego Zielonego Ładu – Komisja Europejska określiła bardziej ambitne cele w zakresie zrównoważonego stosowania pestycydów. Jednym z takich celów jest ograniczenie do 2030 r. w UE stosowania pestycydów chemicznych i bardziej niebezpiecznych pestycydów oraz ryzyka z nimi związanego o 50 proc.

Podstawą zrównoważonego stosowania pestycydów w rolnictwie jest wspólna polityka rolna (WPR), która pomaga rolnikom chronić zdrowie ich upraw i zachować plony, a przy tym zapewnia ochronę ekosystemów rolnych.

Działania w ramach WPR

WPR służy propagowaniu zrównoważonych systemów rolnych w UE i umożliwia rolnikom:

  • dostarczanie społeczeństwu bezpiecznej, zdrowej żywności produkowanej w sposób zrównoważony
  • uzyskiwanie stabilnych i sprawiedliwych zarobków, przy uwzględnieniu szerokiego zakresu dóbr publicznych, jakie rolnicy zapewniają
  • ochronę zasobów naturalnych, zwiększanie bioróżnorodności i przyczynianie się do przeciwdziałania zmianie klimatu.

Dzięki wielu przepisom i środkom WPR wspiera rolników w zrównoważonym stosowaniu pestycydów.

Zasada wzajemnej zgodności

Zgodnie z zasadą wzajemnej zgodności wypłaty dla wszystkich beneficjentów WPR uzależnione są od spełnienia zestawu wymogów podstawowych w zakresie zarządzania oraz norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (GAEC). Wzajemna zgodność w odniesieniu do pestycydów obejmuje:

Rozwój obszarów wiejskich

Zrównoważone stosowanie pestycydów może być wspierane także w ramach rozwoju obszarów wiejskich, czyli tzw. drugiego filaru WPR. W swoich programach rozwoju obszarów wiejskich kraje UE mogą uwzględnić wiele korzystnych środków, na przykład:

  • działania rolno-środowiskowo-klimatyczne, które mogą służyć wsparciu alternatywnych podejść do ochrony roślin, takich jak niechemiczne rozwiązania alternatywne dla pestycydów i integrowana ochrona roślin
  • działania wspierające rolnictwo ekologiczne, promujące systemy rolnictwa w mniejszym stopniu oparte na stosowaniu pestycydów
  • działania wspierające transfer wiedzy i informacje, usługi doradcze oraz współpracę, dzięki którym można rozpowszechniać wiedzę i zwiększać innowacyjność w zakresie ochrony roślin.

Środki rynkowe

Niektóre środki sektorowe obejmują działania w zakresie środowiska naturalnego w ramach powiązanych programów operacyjnych. Takie działania mogą obejmować propagowanie zrównoważonego stosowania pestycydów. Jest tak na przykład w przypadku sektora owoców i warzyw.

WPR na lata 2023–2027

WPR na lata 2023–2027 służy promowaniu nowych możliwości w zakresie zrównoważonego stosowania pestycydów, zapewniając większą zgodność praktyk rolniczych z celami strategii „od pola do stołu”.

Cele szczegółowe WPR

Zrównoważone stosowanie pestycydów ma istotne znaczenie w kontekście szeregu celów szczegółowych WPR na lata 2023–2027, szczególnie tych związanych z zasobami naturalnymi i bioróżnorodnością.

Plany strategiczne WPR

W swoich planach strategicznych WPR kraje UE mogą w sposób elastyczny odpowiednio dostosowywać strategie i interwencje, które mogą zmniejszyć ich zależność od pestycydów, zgodnie z celami UE.

Nowa zielona architektura

WPR na lata 2023–2027 obejmuje tzw. nową zieloną architekturę, która zwiększa możliwości w zakresie rozwiązań alternatywnych dla szkodliwych pestycydów. Na przykład będąca jej częścią wzmocniona warunkowość będzie stanowić solidniejszą podstawę norm prawnych dotyczących odpowiedniego stosowania pestycydów. Ponadto znaczna część budżetu WPR jest przeznaczona na ekoprogramy, które mogą zachęcać rolników do stosowania dobrowolnych praktyk – wykraczających poza podstawowe wymogi prawne – przyczyniających się do zrównoważonego stosowania pestycydów. W styczniu 2021 r. Komisja opublikowała orientacyjny wykaz ekoprogramów. Oprócz tego w ramach wsparcia na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w dalszym ciągu finansowane będą: płatności związane z gospodarowaniem gruntami, inwestycje, zdobywanie wiedzy, innowacje i współpraca w zakresie zrównoważonego stosowania pestycydów.

Wiedza, badania naukowe, doradztwo i innowacje

Dążąc do opracowywania nowych technologii, technik i systemów zarządzania, Komisja wspiera badania naukowe i innowacje oraz doradztwo w zakresie rolnictwa i leśnictwa. Obszary docelowe obejmują zdrowie roślin i ekologiczne podejścia do rolnictwa.

System doradztwa rolniczego umożliwia wymianę wiedzy na temat nowych wydarzeń i zapewnia rolnikom doradztwo z zakresu najlepszych praktyk związanych ze zwalczaniem szkodników.

Działania podejmowane w zakresie badań: integrowana ochrona roślin

Aby zmniejszyć zależność od pestycydów, Komisja propaguje integrowaną ochronę roślin.

Jednym z projektów objętych finansowaniem unijnym w tym zakresie jest IWMPRAISE, którego celem jest pokazanie, że zintegrowana ochrona przed chwastami może wspierać wprowadzanie bardziej zrównoważonych, a przy tym odpornych i rentownych systemów uprawy. W projekcie uczestniczy 37 partnerów z ośmiu różnych krajów europejskich, w tym 11 uniwersytetów i instytucji badawczych, 14 małych i średnich przedsiębiorstw oraz partnerów przemysłowych, a także 12 dostawców usług doradczych i organizacji użytkowników końcowych.

UE wspierała również utworzenie przeznaczonego dla rolników zestawu narzędzi związanych z integrowaną ochroną roślin. Ta baza danych zawiera około 1300 przykładów praktyk, technik i technologii odpowiadających ośmiu zasadom integrowanej ochrony roślin ustanowionych na szczeblu unijnym i międzynarodowym. Znajdują się w niej również 273 „wytyczne dotyczące poszczególnych rodzajów upraw” opracowane przez organy krajowe i organy publiczne na potrzeby wdrożenia wymogów integrowanej ochrony roślin w ramach dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów. Zestaw ten obejmuje dobre praktyki mające pomóc w powielaniu niektórych technik po dostosowaniu ich do lokalnych lub regionalnych warunków rolniczych rolno-klimatycznych. Będzie on regularnie aktualizowany o dodatkowe przykłady.

Badanie na temat projektu pilotażowego dotyczącego zestawu narzędzi związanych z integrowaną ochroną roślin

Obok bazy danych będącej częścią zestawu narzędzi w badaniu przeanalizowano obecne praktyki w zakresie integrowanej ochrony roślin oraz ich potencjał zmniejszenia zależności od pestycydów chemicznych, koszty wdrożenia tych praktyk oraz ich ogólną skuteczność.

Podstawy prawne

Wzajemna zgodność jest regulowana przepisami dotyczącymi zarządzania wspólną polityką rolną oraz jej finansowania i monitorowania określonymi w rozporządzeniu (UE) nr 1306/2013, rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 809/2014 i rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) nr 640/2014.

Przepisy dotyczące płatności z tytułu zazieleniania określono w rozporządzeniu (UE) nr 1307/2013, rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) nr 639/2014 i rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 641/2014.

Wsparcie unijne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich pochodzi z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1305/2013.