Pesticiden en gewasbescherming

Gewasbescherming in de landbouw in de EU

Gewasbeschermingsmiddelen zijn vormen van pesticiden die in de land- en bosbouw worden gebruikt om gewassen en andere planten te beschermen tegen plagen en ziekten. Voor gewasbeschermingsmiddelen is een belangrijke rol weggelegd om de Europese Unie te helpen haar doelstellingen op het gebied van plantgezondheid en voedselzekerheid te verwezenlijken.

Overmatig gebruik en andere ongepaste toepassingen van pesticiden kunnen echter negatieve gevolgen hebben op de bodem, het water en de landbouwbiodiversiteit. Dit kan ook schadelijke gevolgen hebben voor de gezondheid van planten, dieren en mensen. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen wordt daarom sterk gereguleerd door EU-regels inzake pesticiden.

Als onderdeel van de “van boer tot bord”-strategie — een van de centrale pijlers van de Europese Green Deal — stelt de Europese Commissie hogere ambities vast voor een duurzaam gebruik van pesticiden. Een van deze ambities is dat tegen 2030 het gebruik en het risico van chemische en gevaarlijkere pesticiden in de EU met 50% moeten worden verminderd.

Het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) is een hoeksteen van het duurzame gebruik van pesticiden in de landbouw: het helpt landbouwers de gezondheid van hun gewassen te beschermen en de opbrengsten in stand te houden, en beschermt tegelijk de landbouwecosystemen.

GLB-acties

Het GLB bevordert duurzame landbouwsystemen in de EU, die landbouwers in staat stellen:

• voor veilig, gezond en duurzaam geproduceerd voedsel voor de samenleving te zorgen
• een stabiel en billijk inkomen te verdienen, rekening houdend met de volledige waaier aan collectieve goederen die zij leveren
• natuurlijke hulpbronnen te beschermen, de biodiversiteit te vergroten en bij te dragen aan de strijd tegen klimaatverandering

Door middel van een aantal regels en maatregelen ondersteunt het GLB landbouwers bij het duurzaam gebruik van pesticiden.

Randvoorwaarden

In het kader van de randvoorwaarden zijn voor alle begunstigden van het GLB de betalingen gekoppeld aan een reeks uit de regelgeving voortvloeiende beheerseisen (RBE’s) en goede landbouw- en milieucondities (GLMC’s). De randvoorwaarden met betrekking tot pesticiden omvatten:

• een RBE die GLB-betalingen koppelt aan de EU-verordening betreffende gewasbeschermingsmiddelen en, in de toekomst, aan de richtlijn betreffende een duurzaam gebruik van pesticiden
• GLMC’s ter bescherming van het water en de bodem, die een verantwoord gebruik van pesticiden behelzen, en vereisten inzake biodiversiteitsgebieden

Plattelandsontwikkeling

Het duurzaam gebruik van pesticiden kan ook worden ondersteund via plattelandsontwikkeling, de zogeheten “tweede pijler” van het GLB. In hun programma’s voor plattelandsontwikkeling kunnen EU-landen een aantal nuttige maatregelen opnemen:

• agromilieuklimaatmaatregelen kunnen alternatieve benaderingen van gewasbescherming ondersteunen, zoals niet-chemische alternatieven voor pesticiden en geïntegreerde gewasbescherming;
• maatregelen ter ondersteuning van de biologische landbouw stimuleren landbouwsystemen met een lager pesticidengebruik
• maatregelen ter ondersteuning van kennisoverdracht en voorlichting, adviesdiensten en samenwerking kunnen worden gebruikt om kennis te verspreiden en innovatie op het gebied van gewasbescherming te bevorderen

Marktmaatregelen

Bepaalde sectorale maatregelen omvatten milieuacties in de desbetreffende operationele programma’s. Deze milieuacties kunnen de bevordering van het duurzaam gebruik van pesticiden omvatten. Dit is het geval voor de sector groenten en fruit.

GLB: 2023-2027

Het GLB 2023-2027 bevordert verdere mogelijkheden voor een duurzaam gebruik van pesticiden en doet de landbouw nauwer aansluiten bij de ambities van de “van boer tot bord”-strategie.

Specifieke GLB-doelstellingen

Het duurzame gebruik van pesticiden is relevant voor een aantal van de specifieke doelstellingen van het GLB 2023-27, met name die met betrekking tot natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit.

Strategische GLB-plannen

In hun strategische GLB-plannen hebben de EU-landen de flexibiliteit om strategieën en interventies aan te passen die de nationale afhankelijkheid van pesticiden kunnen verminderen, in lijn met de EU-doelstellingen.

Nieuwe groene architectuur

Het GLB 2023-2027 omvat een nieuwe groene architectuur die de mogelijkheden voor alternatieven voor schadelijke pesticiden uitbreidt. Zo voorziet de aangescherpte conditionaliteit van het GLB 2023-2027 in strengere wettelijke basisnormen met betrekking tot een correct gebruik van pesticiden. Bovendien gaat een aanzienlijk deel van de GLB-begroting naar ecoregelingen, waarmee landbouwers kunnen worden ondersteund die bijdragen aan een duurzaam gebruik van pesticiden door vrijwillige praktijken toe te passen die ambitieuzer zijn dan de wettelijke basiseisen. De Commissie heeft in januari 2021 een indicatieve lijst van ecoregelingen gepubliceerd. Daarnaast zal steun voor plattelandsontwikkeling blijven gebruikt worden voor de financiering van betalingen voor landbeheer, investeringen, kennisopbouw, innovatie en samenwerking op het gebied van het duurzaam gebruik van pesticiden.

Kennis, onderzoek, advies en innovatie

Met het oog op de ontwikkeling van nieuwe technologieën, technieken en beheersystemen ondersteunt de Commissie onderzoek en innovatie, evenals advies, in de land- en bosbouw. Tot de aandachtsgebieden behoren fytosanitaire en ecologische benaderingen van de landbouw.

Via het bedrijfsadviseringssysteem wordt kennis van nieuwe ontwikkelingen gedeeld en worden landbouwers geadviseerd over beste praktijken voor de bestrijding van plagen.

Onderzoek in actie: geïntegreerde gewasbescherming

Om de afhankelijkheid van pesticiden te verminderen, bevordert de Commissie geïntegreerde gewasbescherming.

Een voorbeeld van een met EU-financiering ondersteund project is IWMPRAISE, dat erop gericht is te demonstreren hoe geïntegreerd onkruidbeheer duurzamere teeltsystemen ondersteunt die veerkrachtig en winstgevend zijn. Het project brengt 37 partners uit 8 verschillende Europese landen samen, waaronder 11 universiteiten en onderzoeksinstellingen, 14 kleine en middelgrote ondernemingen en industriële partners, en 12 adviesdiensten en organisaties van eindgebruikers.

De EU heeft ook steun verleend voor het creëren van de toolbox met geïntegreerde gewasbeschermingspraktijken (IPM) voor landbouwers. Deze databank bevat een 1300-tal voorbeelden van praktijken, technieken en technologieën betreffende de acht IPM-beginselen die op EU- en internationaal niveau zijn vastgesteld. Ook zijn er 273 “gewasspecifieke richtsnoeren” in opgenomen die de nationale autoriteiten en overheidsinstanties van de EU-landen hebben opgesteld met het oog op de uitvoering van de IPM-vereisten in het kader van de richtlijn betreffende een duurzaam gebruik van pesticiden. Deze toolbox, die regelmatig met nieuwe voorbeelden zal worden geactualiseerd, omvat goede praktijken om bepaalde technieken te reproduceren, na aanpassing aan de lokale of regionale landbouw- en agroklimatologische omstandigheden.

Rechtsgrondslag

De randvoorwaarden vallen onder de regels inzake de financiering, het beheer en de monitoring van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, zoals vastgesteld in Verordening (EU) 1306/2013, Uitvoeringsverordening (EU) 809/2014 en Gedelegeerde Verordening (EU) 640/2014.

De regels voor groene rechtstreekse betalingen zijn vastgelegd in Verordening (EU) 1307/2013, Gedelegeerde Verordening (EU) 639/2014 en Uitvoeringsverordening (EU) 641/2014.

De EU-steun voor plattelandsontwikkeling komt uit het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling (Elfpo), zoals vastgesteld in Verordening (EU) 1305/2013.