Φυτοφάρμακα και φυτοπροστασία

Η φυτοπροστασία στον τομέα της γεωργίας στην ΕΕ

Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα (ΦΠΠ) είναι είδη φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται στη γεωργία και στη δασοκομία με σκοπό την προστασία των καλλιεργειών και άλλων φυτών από επιβλαβείς οργανισμούς και ασθένειες. Τα ΦΠΠ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την υγεία των φυτών και την επισιτιστική ασφάλεια.

Ωστόσο, η υπερβολική χρήση και άλλες μορφές ακατάλληλης χρήσης των φυτοφαρμάκων ενδέχεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο έδαφος, στα ύδατα και στη γεωργική βιοποικιλότητα. Ενδέχεται επίσης να έχουν αρνητικές συνέπειες στην υγεία των φυτών, των ζώων και των ανθρώπων. Ως εκ τούτου, η χρήση των ΦΠΠ ρυθμίζεται σε μεγάλο βαθμό από τους κανόνες της ΕΕ για τα φυτοφάρμακα.

Στο πλαίσιο της στρατηγικής Από το αγρόκτημα στο πιάτο —ενός από τους βασικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας— η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει υψηλότερες φιλοδοξίες για την ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων. Μία από τις εν λόγω φιλοδοξίες είναι η μείωση κατά 50 %, έως το 2030, της χρήσης και του κινδύνου των χημικών ουσιών και των πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων στην ΕΕ.

Η κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ) αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ορθολογικής χρήσης των φυτοφαρμάκων στη γεωργία, καθώς βοηθά τους γεωργούς να προστατεύουν την υγεία των καλλιεργειών τους και να διατηρούν τις αποδόσεις τους, ενώ παράλληλα προστατεύει τα γεωργικά οικοσυστήματα.

Δράσεις της ΚΓΠ

Η ΚΓΠ προάγει τα βιώσιμα γεωργικά συστήματα στην ΕΕ, δίνοντας τη δυνατότητα στους γεωργούς:

• να παρέχουν στην κοινωνία ασφαλή και υγιεινά τρόφιμα που παράγονται με βιώσιμο τρόπο·
• να εξασφαλίζουν σταθερό και δίκαιο εισόδημα το οποίο να αντικατοπτρίζει το πλήρες φάσμα των δημόσιων αγαθών που παρέχουν·
• να προστατεύουν τους φυσικούς πόρους, να ενισχύουν τη βιοποικιλότητα και να συμβάλλουν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Η ΚΓΠ, μέσω μιας σειράς κανόνων και μέτρων, στηρίζει τους γεωργούς στην ορθολογική χρήση φυτοφαρμάκων.

Πολλαπλή συμμόρφωση

Στο πλαίσιο των κανόνων για την πολλαπλή συμμόρφωση, οι ενισχύσεις προς όλους τους δικαιούχους της ΚΓΠ συνδέονται με δέσμη κανονιστικών απαιτήσεων διαχείρισης (ΚΑΔ) και προτύπων καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης της γης (ΚΓΠΚ). Οι κανόνες πολλαπλής συμμόρφωσης που αφορούν τα φυτοφάρμακα περιλαμβάνουν:

• μια ΚΑΔ που συνδέει τις ενισχύσεις της ΚΓΠ με τον κανονισμό της ΕΕ για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα και, μελλοντικά, με την οδηγία για την ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων·
• πρότυπα ΚΓΠΚ που έχουν σχεδιαστεί για την προστασία των υδάτων και του εδάφους, τα οποία προϋποθέτουν την υπεύθυνη χρήση των φυτοφαρμάκων και προβλέπουν απαιτήσεις για τις περιοχές βιοποικιλότητας.

Αγροτική ανάπτυξη

Η ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων μπορεί επίσης να υποστηριχθεί μέσω της αγροτικής ανάπτυξης, του λεγόμενου «δεύτερου πυλώνα» της ΚΓΠ. Στα προγράμματά τους για την αγροτική ανάπτυξη, οι χώρες της ΕΕ μπορούν να συμπεριλάβουν σειρά επωφελών μέτρων.

• Τα γεωργικά, περιβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα μπορούν να στηρίξουν εναλλακτικές προσεγγίσεις της φυτοπροστασίας, όπως οι μη χημικές εναλλακτικές λύσεις αντί για τα φυτοφάρμακα και η ολοκληρωμένη φυτοπροστασία.
• Τα μέτρα για τη στήριξη της βιολογικής γεωργίας ενθαρρύνουν γεωργικά συστήματα με μειωμένη χρήση φυτοφαρμάκων.
• Τα μέτρα για τη στήριξη της μεταφοράς γνώσης και της ενημέρωσης, της παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και της συνεργασίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διάδοση της γνώσης και την αύξηση της καινοτομίας στον τομέα της φυτοπροστασίας.

Μέτρα για την αγορά

Ορισμένα τομεακά μέτρα περιλαμβάνουν περιβαλλοντικές δράσεις στα σχετικά επιχειρησιακά προγράμματα. Οι εν λόγω περιβαλλοντικές δράσεις ενδέχεται να περιλαμβάνουν την προώθηση της ορθολογικής χρήσης των φυτοφαρμάκων. Πρόκειται για την περίπτωση του τομέα των οπωροκηπευτικών.

ΚΓΠ: 2023-27

Η ΚΓΠ 2023-27 θα προωθεί περισσότερες ευκαιρίες για ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων, εναρμονίζοντας περαιτέρω τη γεωργία με τις φιλοδοξίες της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο».

Ειδικοί στόχοι της ΚΓΠ

Η ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων είναι σημαντική για αρκετούς από τους ειδικούς στόχους της ΚΓΠ 2023-27, ειδικότερα για εκείνους που αφορούν τους φυσικούς πόρους και τη βιοποικιλότητα.

Στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ

Στα εθνικά στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ, οι χώρες της ΕΕ θα έχουν την ευελιξία να προσαρμόσουν καταλλήλως στρατηγικές και παρεμβάσεις που μπορούν να μειώσουν την εθνική εξάρτηση από τα φυτοφάρμακα, σύμφωνα με τους στόχους της ΕΕ.

Νέα πράσινη αρχιτεκτονική

Η ΚΓΠ 2023-27 περιλαμβάνει μια νέα πράσινη αρχιτεκτονική που ενισχύει τις ευκαιρίες για εναλλακτικές λύσεις αντί για τα επιβλαβή φυτοφάρμακα. Για παράδειγμα, με την ενισχυμένη αιρεσιμότητα της ΚΓΠ 2023-27 διαμορφώνεται ισχυρότερη βάση νομικών προτύπων σχετικά με την ορθή χρήση των φυτοφαρμάκων. Επιπλέον, σημαντικό μέρος του προϋπολογισμού της ΚΓΠ διατίθεται σε οικολογικά προγράμματα τα οποία μπορούν να υποστηρίξουν εθελοντικές πρακτικές γεωργών —πιο φιλόδοξες από τη βάση νομικών προτύπων— που συμβάλλουν στην ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων. Τον Ιανουάριο του 2021, η Επιτροπή δημοσίευσε ενδεικτικό κατάλογο οικολογικών προγραμμάτων. Επιπρόσθετα, στο πλαίσιο της στήριξης της αγροτικής ανάπτυξης θα συνεχίσουν να χρηματοδοτούνται ενισχύσεις για τη διαχείριση της γης, επενδύσεις, η ανάπτυξη γνώσεων, η καινοτομία και η συνεργασία όσον αφορά την ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων.

Γνώση, έρευνα, παροχή συμβουλών και καινοτομία

Για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, τεχνικών και συστημάτων διαχείρισης, η Επιτροπή στηρίζει την έρευνα και την καινοτομία, καθώς και την παροχή συμβουλών στους τομείς της γεωργίας και της δασοκομίας. Οι τομείς εστίασης περιλαμβάνουν την υγεία των φυτών και τις οικολογικές προσεγγίσεις της γεωργίας.

Το σύστημα παροχής συμβουλών σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις επιτρέπει την ανταλλαγή γνώσεων γύρω από τις νέες εξελίξεις και την παροχή συμβουλών στους γεωργούς σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές καταπολέμησης των επιβλαβών οργανισμών.

Έρευνα στην πράξη: ολοκληρωμένη φυτοπροστασία

Σε μια προσπάθεια να μειωθεί η εξάρτηση από τα φυτοφάρμακα, η Επιτροπή προωθεί την ολοκληρωμένη φυτοπροστασία.

Το IWMPRAISE είναι ένα έργο χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ που έχει ως στόχο να καταδείξει τον τρόπο με τον οποίο η ολοκληρωμένη διαχείριση ζιζανίων στηρίζει περισσότερο βιώσιμα συστήματα καλλιέργειας που είναι ανθεκτικά και αποδοτικά. Το έργο συσπειρώνει 37 εταίρους από οκτώ διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων 11 πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων, 14 μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και βιομηχανικών εταίρων και 12 οργανισμών συμβουλευτικών υπηρεσιών και οργανώσεων τελικών χρηστών.

Η ΕΕ υποστήριξε επίσης τη δημιουργία της εργαλειοθήκης των γεωργών για ολοκληρωμένη φυτοπροστασία. Αυτή η βάση δεδομένων περιλαμβάνει περίπου 1300 παραδείγματα πρακτικών, τεχνικών και τεχνολογιών με βάση οκτώ αρχές ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο ΕΕ και σε διεθνές επίπεδο. Περιλαμβάνει επίσης 273 «ειδικές ανά καλλιέργεια κατευθυντήριες γραμμές» που έχουν εκπονηθεί από τις εθνικές αρχές και τους δημόσιους φορείς των χωρών της ΕΕ για την εφαρμογή των απαιτήσεων ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας στο πλαίσιο της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων (SUD). Αυτή η εργαλειοθήκη περιλαμβάνει ορθές πρακτικές που βοηθούν στην υιοθέτηση ορισμένων τεχνικών, αφού προσαρμοστούν στις τοπικές ή περιφερειακές γεωργικές και αγροκλιματικές συνθήκες. Θα επικαιροποιείται σε τακτική βάση με πρόσθετα παραδείγματα.

Νομικές βάσεις

Η πολλαπλή συμμόρφωση διέπεται από κανόνες σχετικά με τη χρηματοδότηση, τη διαχείριση και την παρακολούθηση της κοινής γεωργικής πολιτικής, όπως ορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1306/2013, στον εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 809/2014 της Επιτροπής και στον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 640/2014 της Επιτροπής.

Οι κανόνες για τις πράσινες άμεσες ενισχύσεις ορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1307/2013, στον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 639/2014 της Επιτροπής και στον εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) 641/2014 της Επιτροπής.

Η στήριξη της ΕΕ για την αγροτική ανάπτυξη προέρχεται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), όπως ορίζεται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1305/2013.