Nutriënten in de EU-landbouw
Nutriënten zoals stikstof, kalium en fosfor zijn essentieel voor de productie van gewassen. Nutriënten kunnen worden gebruikt via commercieel geproduceerde meststoffen of via organische stoffen zoals dierlijke mest.
Wanneer echter te veel nutriënten worden gebruikt, kunnen ze een belangrijke bron van lucht-, bodem- en waterverontreiniging zijn en ook negatieve gevolgen hebben voor zowel de biodiversiteit als het klimaat.
Als onderdeel van de “van boer tot bord”-strategie — een van de centrale pijlers van de Europese Green Deal — streeft de Europese Commissie naar een vermindering van het nutriëntenverlies met ten minste 50% tegen 2030, zonder dat de vruchtbaarheid van de bodem verslechtert. Dit zal naar verwachting zorgen voor een vermindering van het gebruik van meststoffen met ten minste 20%.
Het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) is het belangrijkste instrument om het duurzame gebruik van meststoffen in de landbouw te ondersteunen en ervoor te zorgen dat landbouwers hun productiviteit op peil kunnen houden en tegelijkertijd de schadelijke gevolgen van vervuiling kunnen verminderen.
GLB-acties
Het GLB bevordert duurzame landbouwsystemen in de EU, die landbouwers in staat stellen:
- voor veilig, gezond en duurzaam geproduceerd voedsel voor de samenleving te zorgen
- een stabiel en billijk inkomen te verdienen, rekening houdend met de volledige waaier aan collectieve goederen die zij leveren
- natuurlijke hulpbronnen te beschermen, de biodiversiteit te vergroten en bij te dragen aan de strijd tegen klimaatverandering
Via een aantal regels en maatregelen steunt het GLB landbouwers bij het duurzaam gebruik van nutriënten.
Randvoorwaarden
In het kader van de randvoorwaarden zijn voor alle begunstigden van het GLB de betalingen gekoppeld aan een reeks uit de regelgeving voortvloeiende beheerseisen (RBE’s) en goede landbouw- en milieucondities (GLMC’s). De randvoorwaarden met betrekking tot nutriënten omvatten:
- de koppeling van betalingen aan de nitraatrichtlijn (RBE 1);
- GLMC’s ter bescherming van het water en de bodem, die een verantwoordelijk gebruik van nutriënten behelzen.
Plattelandsontwikkeling
Het duurzaam gebruik van nutriënten kan ook worden ondersteund via plattelandsontwikkeling, de zogeheten “tweede pijler” van het GLB. In hun programma’s voor plattelandsontwikkeling kunnen EU-landen een aantal nuttige maatregelen opnemen.
- Maatregelen ter ondersteuning van kennisoverdracht en voorlichting, adviesdiensten en samenwerking kunnen worden gebruikt om kennis op het gebied van het veilig en efficiënt toepassen van nutriënten te ontwikkelen en te verspreiden;
- Maatregelen ter ondersteuning van biologische landbouw stimuleren een verlaagd gebruik van anorganische meststoffen.
GLB 2023-27
Het GLB 2023-2027 is op 1 januari 2023 in werking getreden. Het stemt de landbouw beter af op de in de “van boer tot bord”-strategie vastgestelde streefcijfers voor het verminderen van nutriëntenverontreiniging.
Specifieke GLB-doelstellingen
Het duurzame gebruik van nutriënten is relevant voor een aantal van de specifieke doelstellingen van het GLB 2023-27, met name die met betrekking tot klimaatverandering, natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit.
Strategische GLB-plannen
In hun strategische GLB-plannen hebben de EU-landen de flexibiliteit om gerichte strategieën en interventies vast te stellen die het nutriëntenbeheer op nationaal niveau kunnen verbeteren, in lijn met de EU-doelstellingen.
Nieuwe groene architectuur
Het GLB 2023-27 omvat strengere regels en biedt meer mogelijkheden om een efficiënt gebruik van nutriënten te ondersteunen. Zo voorziet de aangescherpte conditionaliteit van het GLB 2023-27 in strengere verplichte basiseisen met betrekking tot een correct gebruik van nutriënten. Bovendien gaat een aanzienlijk deel van de GLB-begroting naar ecoregelingen, waarmee landbouwers kunnen worden ondersteund die bijdragen aan een duurzaam gebruik van nutriënten door vrijwillige praktijken toe te passen die ambitieuzer zijn dan de wettelijke basiseisen.
De Commissie heeft in januari 2021 een indicatieve lijst van ecoregelingen gepubliceerd. In het kader van de verlening van landbouwbedrijfsadviesdiensten stellen de EU-landen uiterlijk vanaf 2024 een landbouwbedrijfsduurzaamheidsinstrument voor nutriënten (Farm Sustainability Tool for nutrients — FaST) beschikbaar. Dit is een digitaal instrument dat kan worden gebruikt op smartphones, tablets en computers.
Het FaST zal gegevens en handmatige input van landbouwers combineren om aanbevelingen op maat over gewasbemesting te verstrekken door middel van een plan voor nutriëntenbeheer. Daarnaast zal steun voor plattelandsontwikkeling blijven worden gebruikt voor de financiering van betalingen voor grondbeheer, investeringen, kennisopbouw, innovatie en samenwerking op het gebied van nutriëntenbeheer.
Kennis, onderzoek en innovatie
De Commissie ondersteunt onderzoek en innovatie in de land- en bosbouw, met bijzondere aandacht voor onder meer duurzame primaire productie en water, nutriënten en afval.
Via het bedrijfsadviseringssysteem wordt kennis van nieuwe ontwikkelingen gedeeld en worden landbouwers geadviseerd over beste praktijken voor de toepassing van nutriënten.
Rechtsgrondslag
De randvoorwaarden vallen onder de regels inzake de financiering, het beheer en de monitoring van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, zoals vastgesteld in Verordening (EU) 1306/2013, Uitvoeringsverordening (EU) 809/2014 en Gedelegeerde Verordening (EU) 640/2014.
De regels voor groene rechtstreekse betalingen zijn vastgelegd in Verordening (EU) 1307/2013, Gedelegeerde Verordening (EU) 639/2014 en Uitvoeringsverordening (EU) 641/2014.
De EU-steun voor plattelandsontwikkeling komt uit het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling (Elfpo), zoals vastgesteld in Verordening (EU) 1305/2013.
