Nowy model realizacji

Nowy model realizacji to zasadniczy element nowej wspólnej polityki rolnej (WPR), która weszła w życie 1 stycznia 2023 r. Zakłada on silne skoncentrowanie się na realizacji celów i na rezultatach oraz przywrócenie równowagi między obowiązkami państw UE i Komisji, a jednocześnie utrzymanie solidnego systemu poświadczeń wiarygodności w odniesieniu do wydatków w ramach WPR. W nowym modelu realizacji uwzględnia się indywidualne potrzeby poszczególnych krajów UE, a równocześnie pozostawia się im szerokie możliwości kształtowania polityki rolnej. Model uznaje zatem specyfikę poszczególnych państw UE, nie zaniedbując przy tym wspólnych interesów.

Podstawą nowego modelu realizacji są krajowe plany strategiczne WPR i dobrze funkcjonujące systemy zarządzania państw członkowskich. Plany strategiczne WPR mają umożliwić państwom UE przygotowanie i ukierunkowanie ich interwencji na konkretne potrzeby przy jednoczesnej realizacji celów przyjętych na szczeblu UE.

Nowy model realizacji oznacza przejście WPR z modelu opartego na zgodności na model oparty na realizacji celów. W nowym modelu stosuje się bardziej uproszczone podejście, w ramach którego wyznacza się cele dla całej polityki i dąży się do osiągnięcia rezultatów poprzez uwzględnienie specyficznych potrzeb poszczególnych krajów.

W związku z tym na szczeblu UE ustanowiono mniej szczegółowy zbiór przepisów, co pozwala państwom UE dążyć do osiągnięcia wspólnych celów UE w oparciu o ich własne plany strategiczne WPR, które lepiej odpowiadają kontekstowi krajowemu i regionalnemu.

Przepisy WPR obejmują teraz wspólny zestaw wskaźników dotyczących ram realizacji celów, monitorowania i ewaluacji. Wskaźniki będą monitorowane za pomocą rocznych sprawozdań z realizacji celów, co pozwoli ocenić postępy państw UE w osiąganiu wyznaczonych celów i założeń WPR.

W ramach rocznego rozliczenia z realizacji celów Komisja sprawdzi, czy wydatki państw UE odpowiadają wytworzonym produktom, natomiast w perspektywie wieloletniej postępy państw UE w osiąganiu rezultatów będą monitorowane za pośrednictwem celów pośrednich i celów końcowych.

Położenie akcentu na realizację celów polityki znajdzie również odzwierciedlenie w nowym podejściu do poświadczania wiarygodności. Ponieważ prawodawstwo UE nie będzie już określać szczegółowych zasad zgodności na poziomie beneficjenta, to realizacja celów na szczeblu krajowym będzie nowym źródłem poświadczania wiarygodności na potrzeby wdrażania WPR.

Kwalifikowalność wydatków w ramach planu strategicznego WPR będzie uzależniona od dobrze funkcjonujących krajowych systemów zarządzania, w tym od przestrzegania podstawowych wymogów UE i dopasowania wydatków do odpowiadających im produktów.

Komisja dysponuje instrumentami umożliwiającymi jej ochronę budżetu Unii w przypadku, gdy wydatki państw UE nie odpowiadają danemu produktowi lub gdy krajowe systemy zarządzania nie funkcjonują prawidłowo.

Jeśli państwa UE nie będą w stanie realizować swoich celów, Komisja będzie z nimi ściśle współpracować za pomocą planów działania w celu przywrócenia skuteczności działania i zapewnienia realizacji ogólnounijnych celów WPR. Jeżeli w danym państwie UE plan działania nie zostanie wdrożony lub jest ewidentnie niewystarczający, aby zaradzić tej sytuacji, istnieje również możliwość zawieszenia zwrotu środków z budżetu Unii przeznaczonych dla tego państwa. 

Dzięki nowemu modelowi realizacji państwa UE mogą dostosować wsparcie dla rolnictwa do swoich potrzeb i potrzeb swoich rolników, zapewniając równocześnie realizację celów WPR. Uproszczone zostają również procedury i zmniejszone obciążenia administracyjne.

Nowy model realizacji sprzyja uproszczeniu, umożliwiając państwom UE kształtowanie własnych systemów kontroli i kar.

Poprzednie ramy WPR opierały się na szczegółowych wymogach określonych na poziomie UE i obejmowały rygorystyczne kontrole, kary i mechanizmy audytu. Poprzednie przepisy miały bardzo nakazowy charakter, aż do poziomu gospodarstw rolnych. Jednak w niezwykle zróżnicowanych warunkach rolniczych i klimatycznych, jakie występują w UE, zarówno podejście odgórne, jak i uniwersalne przestały się sprawdzać, ponieważ nie zapewniają osiągnięcia pożądanych rezultatów i europejskiej wartości dodanej.

W nowym modelu realizacji podstawowe parametry polityki (cele WPR, szeroko rozumiane rodzaje interwencji, podstawowe wymagania) są określone w prawodawstwie UE, ale to państwa UE są w większym stopniu odpowiedzialne za sposób realizacji celów i uzgodnionych założeń i to one dysponują większą elastycznością w tym zakresie.

Aby zwiększyć wartość dodaną i utrzymać dobrze funkcjonujący rynek wewnętrzny produktów rolnych, państwa UE działają w ramach zorganizowanego procesu, którego efektem są plany strategiczne WPR. Plany te obejmują interwencje w formie płatności bezpośrednich, w pewnych sektorach i związane z rozwojem obszarów wiejskich, a równocześnie zapewniają spójność polityki. Model realizacji będzie zatem nadal zapewniać równe warunki działania i chronić wspólny charakter polityki oraz oba jej filary. Zatwierdzanie przez Komisję planów strategicznych WPR ma pozwolić na zmaksymalizowanie wkładu WPR w osiąganie priorytetów i celów UE oraz realizację przez państwa UE celów klimatycznych i energetycznych. Takie działania mają istotne znaczenie w zapewnianiu we wszystkich państwach UE wspólnego podejścia do realizacji celów związanych ze środowiskiem i celów klimatycznych.

Podstawę prawną wspólnej polityki rolnej stanowi Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

WPR na lata 2023–2027 jest objęta trzema rozporządzeniami, które obowiązują od 1 stycznia 2023 r.:

• rozporządzenie (UE) 2021/2116, uchylające rozporządzenie (UE) 1306/2013 w sprawie finansowania WPR, zarządzania nią i monitorowania jej
• rozporządzenie (UE) 2021/2115 ustanawiające przepisy dotyczące wsparcia krajowych planów strategicznych WPR i uchylające rozporządzenia (UE) nr 1305/2013 i 1307/2013
• rozporządzenie (UE) 2021/2117 zmieniające rozporządzenia (UE) 1308/2013 w sprawie wspólnej organizacji rynków rolnych, (UE) nr 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych, (UE) nr 251/2014 w sprawie oznaczeń geograficznych aromatyzowanych produktów sektora wina i (UE) nr 228/2013 ustanawiające środki w dziedzinie rolnictwa na rzecz regionów najbardziej oddalonych w UE.