De status van de kandidaat- en aspirantlidstaten
De EU heeft zes landen op de Westelijke Balkan en Turkije een vooruitzicht op EU-lidmaatschap geboden, mits zij voldoen aan de belangrijkste “criteria van Kopenhagen”, namelijk democratie, mensenrechten en de rechtsstaat, en een functionerende markteconomie hebben.
De landen bevinden zich in verschillende stadia van het toetredingsproces:
- landen die aan de criteria van Kopenhagen voldoen, hebben van de Europese Raad de status van “kandidaat-lidstaat” gekregen. Het gaat momenteel om Albanië, Montenegro, Noord-Macedonië, Servië en Turkije;
- landen die nog niet hebben aangetoond dat aan de criteria van Kopenhagen is voldaan, worden beschouwd als aspirant-lidstaten of “potentiële kandidaat-lidstaten”. Het gaat om Bosnië en Herzegovina en Kosovo (de benaming van Kosovo laat de standpunten over de status van Kosovo onverlet, en is in overeenstemming met Resolutie 1244 van de VN-Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo).
Kandidaat-lidstaten
Albanië, Montenegro, Noord-Macedonië, Servië en Turkije zijn de vijf landen met de status van “kandidaat-lidstaat”.
| Albanië | Montenegro | Noord-Macedonië | Servië | Turkije | |
|---|---|---|---|---|---|
| Totale oppervlakte (in km²) | 28.750 | 13.812 | 25.713 | 88.407 | 783.562 |
| Bevolking (miljoen) | 2,8 | 0,6 | 2,1 | 7,2 | 78,7 |
|
Bevolkingsdichtheid (per km2) |
97 | 45 | 83,5 | 81,9 | 100,4 |
| Bbp (in dollar) | 13 miljard | 4,84 miljard | 10,9 miljard | 42,5 miljard | 851,5 miljard |
|
Bbp per hoofd van de bevolking (in dollar) |
4.320 | 7.782 | 5.311 | 5.900 | 10.940 |
| Procentueel aandeel van de landbouw in het bbp | 22,9 | 8 | 2,9 | 7,5 | 7,5 |
Albanië
Landbouw in Albanië
De landbouw is een van de belangrijkste sectoren van de Albanese economie, die ongeveer 23% van het bbp van het land genereert en werkgelegenheid biedt voor ongeveer 43% van het totale aantal werknemers.
De oppervlakte cultuurgrond (OCG) bedraagt 1,18 miljoen hectare (ha), oftewel 40,5% van de totale landoppervlakte van het land. De helft van de OCG is akkerland, 43% is blijvend grasland en 7% is grond in meerjarige teelten.
De landbouwproductie is sinds 2003 meestal met 3 à 3,5% per jaar gestegen. Er was een aanzienlijke stijging van de opbrengsten voor druiven, aardappelen, melk van runderen en geiten, eieren, vruchten en voedergewassen. De productie van fruit (met inbegrip van druiven) nam tussen 2000 en 2008 met 70% toe, de dierlijke productie met 21% en de akkerbouwgewassen met 10% (hoewel de tarwearealen sterk zijn afgenomen). De productie van groenten is sterk toegenomen, met name in kassen.
De grootste problemen waarmee de landbouw in Albanië te kampen heeft, zijn:
- migratie uit plattelandsgebieden
- zeer beperkte omvang van de bedrijven (gemiddeld 1,2 ha, in vergelijking met 14 ha in de EU)
- slechte promotie van producten
- onderontwikkelde irrigatie- en drainagesystemen
- laag technologisch niveau
- zwakke boerenorganisaties en weinig ontwikkelde verwerkende industrie
Meer informatie
Het proces van toetreding van Albanië tot de Europese Unie
Handel in agrovoedingsmiddelen tussen de EU en Albanië
Montenegro
De toetredingsonderhandelingen met Montenegro werden in juni 2012 geopend. Het hoofdstuk 11 (landbouw en plattelandsontwikkeling) werd aangevat in december 2016. Montenegro moet voldoen aan twee afsluitende ijkpunten: een uitvoeringsplan voor de invoering van een geïntegreerd beheers- en controlesysteem en een uitvoeringsplan voor de oprichting van een betaalorgaan.
Landbouw in Montenegro
Montenegro heeft een oppervlakte van 13.812 km², wat overeenkomt met 0,35% van de EU. De landbouwgrond neemt 38% (517.000 ha) van het totale grondgebied in. Het relatief kleine Montenegro heeft een zeer gediversifieerde landbouw, die profiteert van een mediterraan klimaat: van de teelt van olijven en citrusvruchten in de kustregio tot vroege seizoensgroenten en tabak in de centrale delen en extensieve schapenteelt in het noorden.
Een landbouwbedrijf gebruikt gemiddeld 4,6 ha cultuurgrond, maar het is belangrijk erop te wijzen dat 72% van de landbouwbedrijven niet meer dan 2 ha groot is. Het gaat meestal om kleine familiebedrijven, die hoofdzakelijk voor eigen gebruik produceren.
Het overgrote deel van de plattelandsbevolking werkt in de landbouw: meer dan 60.000 huishoudens verwerven er hun inkomen geheel of gedeeltelijk.
Meer informatie
Het proces van toetreding van Montenegro tot de Europese Unie
Handel in agrovoedingsmiddelen tussen de EU en Montenegro
Noord-Macedonië
Landbouw in Noord-Macedonië
Noord-Macedonië is land zonder toegang tot de zee, dat zeer bergachtig is en door grote dalen wordt doorsneden. Het landoppervlak bestaat voor ongeveer 79% uit heuvels en bergen, voor 19% uit vlakten en voor 2% uit natuurlijke meren.
Van het totale grondgebied van het land:
- is 1.261 miljoen ha of 50,1% landbouwgrond (akkerland, blijvend weiland en grasland, voor meerjarige teelten gebruikte grond en tuinen voor eigen gebruik);
- is 44,3 % bebost;
- is 4% water of andere oppervlakken
In 2013 vertegenwoordigde de cultuurgrond ongeveer 509.000 ha of zowat 40% van de totale landbouwgrond. Van de cultuurgrond is 81% akkerland of tuinderij, 3% boomgaarden, 4% wijngaarden en 11% weiden.
Het land is grotendeels heuvelachtig en bergachtig. De combinatie van een continentaal en submediterraan klimaat, gekenmerkt door lange, warme zomers en korte, niet te strenge winters, met een vruchtbare bodem biedt in het algemeen uitstekende voorwaarden voor de productie van allerlei levensmiddelen.
De structuur van de landbouwsector wordt gekenmerkt door kleine familiebedrijven, die de sterk in kleine percelen gefragmenteerde grond in bezit hebben of pachten. De staatsbedrijven zijn over het algemeen veel groter.
Het grootste deel van de totale bruto-landbouwproductie (ongeveer 70%) bestaat uit plantaardige productie, vooral tarwe en groenten. Aardappelen, tomaten en paprika’s zijn de meest gekweekte groenten. Zij maken Noord-Macedonië een netto-exporteur van verwerkte groeneten. Andere belangrijke landbouwproducten zijn vruchten, granen, tabak en druiven voor de productie van wijn en voor rechtstreekse consumptie. De veehouderij is minder belangrijk. Deze subsector wordt gedomineerd door de melkveehouderij en de productie van koemelk.
De landbouwsector is goed voor bijna 10% van het bbp en is relatief stabiel. Net als in veel landen van de Westelijke Balkan leeft bijna de helft van de bevolking in plattelandsgebieden. Officieel is bijna een vijfde van de beroepsbevolking werkzaam in de landbouw. De landbouw heeft altijd gediend als schokdemper voor de sociaal-economische en structurele veranderingen in de industrie en andere sectoren van de economie.
De voedselverwerkende industrie heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in Noord-Macedonië. In de afgelopen tien jaar van privatisering heeft de bedrijfstak te lijden gehad van politieke veranderingen en moeilijkheden bij de aanpassing aan de markteconomie. Door een meer marktgerichte aanpak is de situatie de jongste jaren verbeterd.
Betrekkingen tussen de EU en Noord-Macedonië
Noord-Macedonië was het eerste land uit de regio dat de stabilisatie- en associatieovereenkomst in 2001 heeft ondertekend. Noord-Macedonië heeft op 22 maart 2004 een aanvraag voor het lidmaatschap van de EU ingediend. Eind 2009 was de Commissie van oordeel dat het land in voldoende mate aan de criteria voor het lidmaatschap voldeed en heeft zij aanbevolen de onderhandelingen te openen. Dat werd de daaropvolgende jaren herhaald.
Als kandidaat-lidstaat komt Noord-Macedonië in aanmerking voor de vijf onderdelen van de IPA-steun, waaronder het onderdeel plattelandsontwikkeling (IPARD). Het IPARD-programma omvat gedetailleerde doelstellingen voor de landbouwsector en beschrijft de maatregelen die moeten worden genomen om die doelstellingen te bereiken.
Meer informatie
Het proces van toetreding van Noord-Macedonië tot de Europese Unie
Handel in agrovoedingsmiddelen tussen de EU en Noord-Macedonië
Servië
De toetredingsonderhandelingen met Servië zijn in januari 2014 geopend. De onderhandelingen over hoofdstuk 11 (landbouw en plattelandsontwikkeling) zijn nog niet geopend.
Landbouw in Servië
De oppervlakte gebruikte landbouwgrond van Servië bedraagt 3,44 miljoen ha, of 43% van het totale grondgebied. Akkerbouw is het belangrijkste landgebruik (73%), gevolgd door blijvend grasland en meerjarige teelten. Dankzij de vruchtbare grond en het gunstige klimaat is landbouw een vitale sector van de Servische economie.
Van de 631.552 landbouwbedrijven beschikt bijna de helft over minder dan 2 hectare, in totaal slechts 8% van de oppervlakte. Het Servische landschap varieert van de vlakke en rijke laaglanden van Vojvodina in het noorden, geschikt voor de teelt van gewassen en groenten, tot het heuvelachtige terrein in het midden van het land en de hoge bergen aan de oostelijke, westelijke en zuidelijke grenzen, die geschikt zijn voor de teelt van schapen en runderen, en voor de productie van fruit en wijn.
Servië heeft belangrijke troeven op landbouwgebied: de overvloed aan landbouwgrond van hoge kwaliteit, een strategische handelslocatie en een hoog algemeen onderwijsniveau.
Meer informatie
Het proces van toetreding van Servië tot de Europese Unie
Handel in agrovoedingsmiddelen tussen de EU en Servië
Turkije
Landbouw in Turkije
Landbouw is voor Turkije van cruciaal belang, zowel vanuit sociaal als vanuit economisch oogpunt. Ongeveer de helft van de totale landoppervlakte van Turkije is bestemd voor landbouw, iets meer dan het EU-gemiddelde. Door de toetreding van Turkije zou het landbouwareaal van de EU met ongeveer 39 miljoen ha worden uitgebreid, wat neerkomt op 20% van het totaal. In 2014 werkte 21% van de beroepsbevolking in de landbouw.
De structuur van de landbouwbedrijven in Turkije vertoont overeenkomsten met die in een aantal nieuwere EU-landen. Volgens de volkstelling van 2011 zijn er in Turkije ongeveer 3 miljoen landbouwbedrijven (tegenover ongeveer 12 miljoen in de EU), waarvan de meeste familiebedrijven zijn die familieleden in dienst hebben. De bedrijven zijn kleiner dan gemiddeld in de EU (6 ha, tegenover 13 ha in de EU).
Zelfvoorzienende en semi-zelfvoorzienende boerderijen zijn kenmerkend voor de Turkse landbouw. De productiviteit van die bedrijven is doorgaans laag en slechts een klein deel van de productie wordt in de handel gebracht.
Turkije is een belangrijke producent van akkerbouwgewassen. In 2017 bedroeg de graanproductie in Turkije (inclusief rijst) 36 miljoen ton. Turkije is een belangrijke wereldspeler voor de productie van noten, vooral hazelnoten, waarvan het de grootste exporteur ter wereld is. Turkije is zeer concurrerend wat betreft kwaliteit/prijsverhouding dankzij zijn klimaat en de lage loonkosten.
Ook voor andere gewassen is Turkije een concurrerende producent (in de EU en op de wereldmarkt) van bepaalde zaaddragende leguminosen zoals kekers en linzen, van katoen en van sommige kwaliteiten suiker, tabak en olijfolie. Turkije heeft een sterk beschermde markt voor dieren en dierlijke producten, met invoerbeperkingen. Het Turkse vleesverbruik per hoofd is ongeveer 1/5 van het EU-gemiddelde, maar schapenvlees wordt meer gegeten dan in de EU. De consumptie van koemelk bedraagt de helft van in de EU, en er worden iets minder eieren geconsumeerd dan in de EU.
Meer informatie
Het proces van toetreding van Turkije tot de Europese Unie
Handel in agrovoedingsmiddelen tussen de EU en Turkije
Potentiële kandidaat-lidstaten
Bosnië en Herzegovina en Kosovo hebben de status van potentiële kandidaat-lidstaat of aspirant-lidstaat.
| Bosnië en Herzegovina | Kosovo | |
|---|---|---|
| Totale oppervlakte (km²) | 51.209 | 10.908 |
| Bevolking (miljoen) | 3,8 | 1,8 |
| Bevolkingsdichtheid (per km²) | 75,1 | 165 |
| Bbp (in dollar) | 17,3 miljard | 7,2 miljard |
| Bbp per hoofd van de bevolking (in dollar) | 5.093 | 3.900 |
| Procentueel aandeel van de landbouw in het bbp | 3,3 | 10 |
Bosnië en Herzegovina
Landbouw in Bosnië en Herzegovina
Landbouw is een van de belangrijkste economische activiteiten in Bosnië en Herzegovina. Op een totale oppervlakte van 5,113 miljoen ha had het land in 2016 2,2 miljoen hectare landbouwgrond, waarvan 1,6 miljoen hectare bouwland en 600.000 hectare grasland.
Bosnië en Herzegovina heeft relatief weinig landbouwmogelijkheden: grote delen van het land zijn bergachtig of heuvelachtig (66% van het grondgebied) en slechts 20% (ongeveer 1 miljoen ha) is geschikt voor intensieve landbouw. De grote oppervlate aan grasland en bergweiden kan een troef zijn voor de productie van vee en zuivelproducten. Boom- en wijngaarden beslaan ongeveer 100.000 hectare.
De landbouwsector wordt gekenmerkt door kleine familiebedrijven, die grotendeels voor eigen verbruik produceren. Meer dan 50% van de landbouwbedrijven beschikken naar schatting over minder dan drie hectare.
De landbouwproductie in Bosnië en Herzegovina wordt gedomineerd door de productie van gewassen. De dierlijke productie is goed voor minder dan een derde van de totale productie. Een lichte stijging van dit aandeel in de afgelopen jaren is toe te schrijven aan de hogere productie van koemelk. In economisch opzicht zijn groenten de belangrijkste subsector van de landbouw. Ook verse koemelk, maïs en aardappelen zijn van groot belang.
Betrekkingen tussen de EU en Bosnië en Herzegovina
Bosnië en Herzegovina neemt deel aan het stabilisatie- en associatieproces en is vastbesloten om de nodige politieke, economische en sociale hervormingen door te voeren om tot een nauwere band met de EU en een mogelijke toekomstige toetreding te komen.
De onderhandelingen over een stabilisatie- en associatieovereenkomst (SAO) zijn in november 2005 van start gegaan. De SAO werd op 16 juni 2008 ondertekend, maar is pas in werking getreden in juni 2015.
De EU is de grootste verstrekker van financiële bijstand aan Bosnië en Herzegovina met 690 miljoen euro aan pretoetredingsfondsen.
Meer informatie
Het proces van toetreding van Bosnië en Herzegovina tot de Europese Unie
Handel in agrovoedingsmiddelen tussen de EU en Bosnië en Herzegovina
Kosovo*
*Deze benaming laat de standpunten over de status van Kosovo onverlet en is in overeenstemming met Resolutie 1244 van de VN-Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo.
Landbouw in Kosovo
Landbouwbedrijven in Kosovo zijn zeer klein en produceren meestal grotendeels voor de eigen behoeften. De gemiddelde grond per gezin bedraagt ongeveer 3,2 ha, waarvan gemiddeld 1,6 ha bouwland is, doorgaans verdeeld over zes tot acht velden. 97% van de boerderijen beschikt over minder dan 5 ha, minder dan 1% over meer dan 10 ha.
Ook de veestapels zijn klein. De meeste huishoudens met runderen hebben niet meer dan 3 koeien. De landbouw is niet alleen een van de belangrijkste sectoren van de economie, maar biedt ook een sociaal vangnet voor veel arme en oudere mensen die er voor hun levensonderhoud afhankelijk van zijn. De uitgaven voor levensmiddelen vertegenwoordigen een groot deel van de totale gezinsuitgaven.
