Fava Santorinis BOB of Lathyrus clymenum L. is een soort gele spliterwt die op acht van de Cycladen in de Zuid-Egeïsche Zee wordt verbouwd. De gehele productie, vanaf het inzaaien tot de verpakking van de erwten, vindt op de eilanden plaats volgens lokale tradities die duizenden jaren teruggaan.
De erwten zien eruit als kleine, goudkleurige schijfjes. Door ze te koken krijgen ze een zijdeachtige textuur met een zoetige smaak, wat hen uitermate geschikt maakt voor allerlei hoofdgerechten of als smakelijk bijgerecht.
Oorsprong
De "fava” wordt voor het eerst vermeld in fragmenten van een verloren gegane tragedie van Aischylos uit de 6de-5de eeuw v. Chr.
De geschiedenis van Fava Santorinis BOB gaat echter nog 1000 jaar verder terug, tot een seismische gebeurtenis van historische betekenis.
In de 16e eeuw v. Chr. vond op het eiland Santorini een van de grootste vulkaanuitbarstingen ooit plaats. Door de uitbarsting verdween 90% van het eiland in zee. De plaatselijke bevolking zag zich gedwongen te vluchten. Een van de grootste nederzettingen die moest worden prijsgegeven, was de Minoïsche stad Akrotiri, die onder lagen van as en vulkanische stof werd bedolven.
Bij opgravingen duizenden jaren later bleek dat een groot deel van de stad intact was gebleven. Tussen de talloze kunstwerken en voorwerpen die werden gevonden, ontdekten archeologen ook restjes van erwten van de plant Lathyrus clymenum L.. Onderzoek wees uit dat de geoogste en vermalen erwten voor consumptie waren bestemd.
Toen de mensen later naar het eiland terugkeerden, begonnen ze opnieuw Lathyrus clymenum L., een van de weinige gewassen die goed gedijde op de vulkanische bodem, te telen.
Fava Santorinis heeft niet alleen de vulkaanuitbarsting overleefd, maar ook de tand des tijds doorstaan, want voor de eilanders is het een basisgewas geworden, dat tot in de verre omgeving gebruikt wordt als ingrediënt van een populair gerecht.
Sinds 2010 is Fava Santorinis een beschermde oorsprongsbenaming (BOB), een erkenning van de bijzondere erfgoedstatus van het gewas.
Productie
Fava Santorinis BOB is het erwtvormige zaad van Lathyrus clymenum L., een klimplant met karmijnrode bloemblaadjes met violette of lila elementen. De plant komt in het hele Middellandse Zeegebied in het wild voor, maar wordt alleen als gewas geteeld op een kleine groep eilanden in de Zuid-Egeïsche Zee.
Deze eilanden, die tot de Cycladen behoren, zijn Santorini (ook wel Thera genoemd) en zeven naburige eilandjes: Thirasia, Palea Kameni, Nea Kameni, Aspro (Aspronisi), Christiani en Askania.
Deze eilanden genieten meer dan 200 dagen zon per jaar, maar worden ook geteisterd door de meltemi, de droge noordenwind die over de Egeïsche Zee waait.
De rank van Lathyrus clymenum L. klampt zich vast aan andere structuren om de meltemi te weerstaan. De plant, die prijsstelt op een droog klimaat, is ook bestand tegen de dorre, bijna woestijnachtige omstandigheden op de eilanden. Omdat de grond zo droog is, neemt de plant water op uit de vochtige zeelucht door osmose, een absorptieproces waarbij ook haar hoge suikergehalte een rol speelt.
Ze neemt ook stikstof uit de atmosfeer op. Dat is nodig om te kunnen gedijen op de vulkanische bodem op de eilanden, die rijk is aan puimsteen en lava, maar arm aan anorganische basisnutriënten zoals kalium en stikstof.
Door de eeuwen heen hebben de eilanders geleerd hoe ze, ondanks de moeilijke omstandigheden, voor een stabiele oogst kunnen zorgen. De erwten worden met traditionele methodes verwerkt, waarbij het meeste werk nog met de hand gebeurt.
Het inzaaien gebeurt doorgaans midden in de winter. Sommige telers houden nog steeds vast aan het gebruik om te zaaien op 21 december, de dag van de zonnewende.
Na het inzaaien, moet het gewas worden gekoesterd en gecontroleerd totdat het rijp is voor de oogst.
De geoogste erwten worden vervolgens gedroogd in de Egeïsche zon en daarna bewaard in opslagplaatsen die zijn uitgehouwen uit de vulkanische rots. Deze zogenaamde kanaves bieden de ideale omstandigheden om de erwten te laten rijpen, tegen plagen te beschermen en hard genoeg te houden om te vermalen.
Dat laatste gebeurt in maalderijen, waar de erwten eerst uit de peul gehaald en gedopt worden.
De resulterende afgeplatte spliterwten worden snel verpakt om te voorkomen dat ze door vocht, plagen en ziekten worden aangetast.
