Na czym polega płatność podstawowa

Płatność podstawowa to system wsparcia dochodów rolników prowadzących działalność rolniczą. Istnieją dwa rodzaje systemu:

• system płatności podstawowej (BPS)
• system jednolitej płatności obszarowej (SAPS) – przejściowy uproszczony system.

System płatności podstawowej

Podstawą systemu płatności podstawowej są uprawnienia do płatności przyznane rolnikom. W pierwszym roku wdrożenia systemu płatności podstawowej kwalifikującym się rolnikom przydzielono uprawnienia do płatności. Z reguły każdy kwalifikujący się hektar odpowiadał jednemu uprawnieniu (niektóre kraje UE stosowały jednak ograniczenia dotyczące liczby uprawnień, które można było przydzielić). Wsparcie w ramach systemu płatności podstawowej przydziela się następnie co roku rolnikom, którzy posiadają uprawnienia do płatności po „aktywacji” tych uprawnień. Aktywacja ta odbywa się co roku przez zadeklarowanie kwalifikujących się hektarów i odpowiedniej liczby uprawnień do płatności.

Wsparcie w ramach systemu płatności podstawowej przydziela się następnie co roku rolnikom, którzy posiadają uprawnienia do płatności po „aktywacji” tych uprawnień. Aktywacja ta odbywa się co roku przez zadeklarowanie kwalifikujących się hektarów i odpowiedniej liczby uprawnień do płatności. Faktyczna płatność trafia do rolników aktywnych zawodowo na podstawie aktywowania posiadanych przez nich uprawnień do płatności i jest obliczana na podstawie zgłoszonych przez nich kwalifikujących się gruntów.

Wszystkie uprawnienia przydzielone rolnikowi mają taką samą wartość, ale kraje UE mają prawo wprowadzić różnice w wartości uprawnień między rolnikami. W takiej sytuacji uwzględnia się wcześniejszy poziom płatności przyznanych poszczególnym rolnikom (lub wartość uprawnień, które posiadali w ramach wcześniejszego systemu płatności bezpośrednich). Ma to na celu uniknięcie zbyt gwałtownych zakłóceń poziomu otrzymywanego przez nich wsparcia.

Jednym z celów WPR jest jednak odejście od tych historycznych wartości referencyjnych. W związku z tym kraje UE, które przyjęły to podejście, zgodziły się na stopniowe zmniejszanie różnic w wartościach uprawnień i zbliżanie tych wartości do średniej UE. Proces ten jest często zwany „konwergencją wewnętrzną”. W ramach nowej WPR kraje te będą musiały nadal zmniejszać te różnice i muszą zapewnić, aby wszystkie płatności miały w 2026 r. wartość co najmniej 85 proc. średniej.

System jednolitej płatności obszarowej

W Bułgarii, Czechach, w Estonii, na Cyprze, Łotwie, Litwie, Węgrzech, w Polsce, Rumunii i Słowacji system jednolitej płatności obszarowej (SAPS) jest stosowany zamiast systemu płatności podstawowej (BPS). SAPS jest środkiem przejściowym wynikającym z postanowień traktatów o przystąpieniu poszczególnych krajów.

W ramach SAPS nie przewidziano żadnych uprawnień do płatności, natomiast wypłacane wsparcie jest oparte wyłącznie na kwalifikujących się hektarach zgłoszonych przez rolników, a poziom wsparcia jest taki sam w odniesieniu do wszystkich hektarów powierzchni gruntów rolnych w kraju.

Inne płatności w ramach wsparcia dochodu

Płatność podstawowa jest uzupełniana innymi płatnościami w ramach wsparcia dochodu ukierunkowanymi na konkretne problemy lub szczególne rodzaje beneficjentów. Należą do tego płatności dla młodych rolników, płatności z tytułu zazieleniania oraz dodatkowe fakultatywne systemy, na których wdrożenie państwa UE mogą się zdecydować.

Nowa WPR na lata 2023–2027

W czerwcu 2021 r., po szeroko zakrojonych negocjacjach między Parlamentem Europejskim, Radą UE i Komisją Europejską, osiągnięto porozumienie w sprawie reformy wspólnej polityki rolnej (WPR). Porozumienie zostało formalnie zatwierdzone 2 grudnia 2021 r., a nowa WPR zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2023 r.

W ramach nowej WPR wprowadzone zostaną zmiany w istniejącym systemie wsparcia dochodu i środki mające zapewnić sprawiedliwszy podział wsparcia finansowego dla rolników i pracowników w całej UE. Do 2023 r. obecne środki wsparcia dochodu będą kontynuowane, zgodnie z przepisami rozporządzenia przejściowego w sprawie WPR.

Wystąpienie Wielkiej Brytanii z UE

Na podstawie art. 137 ust. 1 akapit drugi umowy o wystąpieniu między UE a Wielką Brytanią, od roku składania wniosków 2020 unijne przepisy w zakresie płatności bezpośrednich nie mają zastosowania do tego kraju. W okresie przejściowym ustanowionym w tej umowie (tj. w odniesieniu do roku składania wniosków 2020) art. 107–109 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (w sprawie pomocy udzielanej przez kraje UE) nie mają zastosowania do systemu płatności bezpośrednich, który miałaby wprowadzić Wielka Brytania, pod warunkiem że taki system byłby równoważny z unijnym systemem płatności bezpośrednich określonym w rozporządzeniu UE nr 1307/2013. Umowa o wystąpieniu określa również pułap finansowy, który ma zastosowanie do każdego takiego systemu płatności bezpośrednich Wielkiej Brytanii w okresie przejściowym.