Wspólna polityka rolna (WPR) ma zasadnicze znaczenie dla zarządzania przejściem na zrównoważony system żywnościowy oraz dla zwiększenia udziału europejskich rolników w osiąganiu celów klimatycznych UE i w ochronie środowiska.
Ekoschematy są nowym elementem WPR, który ma pomóc w realizacji tych celów. Kraje Unii ustalają je w swoich planach strategicznych WPR. Komisja oceniła i zatwierdziła ekoschematy jako kluczowe metody realizacji celów Zielonego Ładu w ramach WPR.
Ekoschematy w skrócie
Praktyki rolnicze, na które można uzyskać pomoc z ekoschematów, muszą:
- obejmować działania związane z klimatem, środowiskiem, dobrostanem zwierząt i opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe
- odzwierciedlać potrzeby i priorytety określone na poziomie krajowym/regionalnym
- spełniać surowsze wymogi i obowiązki niż te ustalone w scenariuszu wyjściowym (dotyczy to również zasady warunkowości)
- przyczyniać się do osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu.
Cele Europejskiego Zielonego Ładu
Ograniczenie o 50 % ogólnego wykorzystania pestycydów chemicznych i związanego z nimi ryzyka oraz ograniczenie o co najmniej 50 % stosowania bardziej niebezpiecznych pestycydów do 2030 r.
Przeznaczenie co najmniej 25 % gruntów rolnych w UE pod rolnictwo ekologiczne oraz znaczny wzrost akwakultury ekologicznej do 2030 r.
Ograniczenie o 50 % sprzedaży środków przeciwdrobnoustrojowych przeznaczonych dla zwierząt gospodarskich i akwakultury do 2030 r.
Zmniejszenie strat składników pokarmowych o co najmniej 50 %, bez pogorszenia żyzności gleby, co pozwoli ograniczyć stosowanie nawozów o co najmniej 20 %. do 2030 r.
W planach strategicznych WPR wprowadzono wzmocnioną warunkowość, ekoschematy, usługi doradcze dla rolników, a także środki i inwestycje rolnośrodowiskowe i klimatyczne służące osiągnięciu celów Zielonego Ładu. Chodzi tu przede wszystkim o cele wynikające ze strategii „Od pola do stołu” i strategii na rzecz bioróżnorodności 2030, a także cele szczegółowe WPR dotyczące klimatu i środowiska.
Cele szczegółowe WPR
Cel szczegółowy 4Przyczynić się do łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej, a także do zrównoważonej energii
Cel szczegółowy 5Wspierać zrównoważony rozwój i wydajne gospodarowanie zasobami naturalnymi, takimi jak woda, gleba i powietrze
Cel szczegółowy 6Chronić różnorodność biologiczną, dbać o rozwój usług ekosystemowych oraz chronić siedliska i krajobraz
Cel szczegółowy 9Poprawić dobrostan zwierząt i rozwiązać problem oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
Działania w planach strategicznych WPR
Środki krajów Unii wyszczególnione w planach strategicznych WPR obejmują różne obszary działań w zakresie środowiska, zmiany klimatu i dobrostanu zwierząt. Są to:
a) łagodzenie zmiany klimatu, w tym ograniczenie emisji gazów cieplarnianych pochodzących z praktyk rolniczych, a także utrzymanie istniejących rezerwuarów węgla i zwiększenie sekwestracji węgla
b) przystosowanie się do zmiany klimatu, w tym ograniczenie emisji gazów cieplarnianych pochodzących z praktyk rolniczych, a także utrzymanie istniejących rezerwuarów węgla i zwiększenie sekwestracji węgla
c) ochrona lub poprawa jakości wody i zmniejszenie presji na zasoby wodne
d) zapobieganie degradacji gleby – rekultywacja gleb, poprawa żyzności gleby i gospodarki składnikami odżywczymi
e) ochrona różnorodności biologicznej – ochrona lub odtworzenie siedlisk lub gatunków, w tym zachowanie i tworzenie elementów krajobrazu lub obszarów nieprodukcyjnych
f) zrównoważone i ograniczone stosowanie pestycydów
g) poprawa dobrostanu zwierząt lub zwalczanie odporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
Plany strategiczne krajów UE w ramach WPR obejmują najróżniejsze ukierunkowane interwencje służące zaspokojeniu konkretnych potrzeb krajowych i osiągnięciu wymiernych rezultatów wyznaczonych na poziomie UE, a jednocześnie przyczynią się do realizacji Zielonego Ładu.
Plany te muszą pomagać w stosowaniu przepisów i w realizacji zobowiązań UE dotyczących klimatu i środowiska. Dotyczy to również przepisów i zobowiązań opisanych w strategii „Od pola do stołu” i strategii na rzecz różnorodności biologicznej. Plany muszą być spójne z tymi przepisami i zobowiązaniami.
Przykłady praktyk rolniczych
Informacje na temat praktyk rolniczych, które kwalifikują się do pomocy z ekoschematów, pozwolą rolnikom, administratorom, naukowcom, zainteresowanym stronom i opinii publicznej lepiej zapoznać się z ekoschematami i podzielić się swoimi doświadczeniami. Ta lista praktyk została sporządzona po dogłębnej dyskusji z ekspertami.
Praktyki te odpowiadają działaniom w ramach planów strategicznych WPR obejmującym wymienione powyżej obszary dotyczące środowiska, zmiany klimatu i dobrostanu zwierząt.
Praktyki ustanowione w strategiach politycznych UE
- Praktyki stosowane w rolnictwie ekologicznym opisane w rozporządzeniu (UE) 2018/848 (b, c, d, f, g)
- przejście na rolnictwo ekologiczne (b, c, d, f, g)
- utrzymanie rolnictwa ekologicznego (b, c, d, f, g)
- Praktyki związane ze zintegrowanym zarządzaniem ochroną przed szkodnikami zdefiniowane w dyrektywie w sprawie zrównoważonego stosowania (b, c, d, e, f):
- strefy buforowe, w których stosuje się praktyki zarządzania i nie używa się pestycydów (c, e, f)
- mechaniczne zwalczanie chwastów (c, e, f)
- zwiększone wykorzystanie odmian i gatunków roślin odpornych m.in. na szkodniki (b)
- grunty ugorowane wraz z różnymi gatunkami służącymi różnorodności biologicznej (c, e, f).
Inne praktyki
- Płodozmian przy uprawie roślin strączkowych (a, b, d, f)
- Uprawa mieszana (b, d, e, f)
- Uprawa okrywowa między rzędami drzew na uprawach wieloletnich – sady, winnice, drzewa oliwne – praktyka wykraczająca poza obowiązki związane z warunkowością (a, c, d, e, f)
- Zimowa pokrywa glebowa i międzyplony – praktyka wykraczająca poza obowiązki związane z warunkowością (a, b, c, d)
- Charakteryzujący się małą intensywnością pracy system hodowli zwierząt gospodarskich oparty na trawie (a, c, d, g)
- Stosowanie upraw/odmian roślin bardziej odpornych na zmianę klimatu (b, c, e, f)
- Gatunki mieszane/różnorodna murawa trwałych użytków zielonych do celów różnorodności biologicznej (zapylenie, ptaki, źródła pożywienia dla dzikiej zwierzyny) (c, d, e, f)
- Ulepszenia w uprawie ryżu mające zmniejszyć emisje metanu (np. naprzemienne techniki mokre i suche) (a)
- Praktyki i normy określone w przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego (b, c, d, f)
- Plany żywienia: dostępność i jakość paszy i wody (np. pod kątem obecności mikotoksyn), zoptymalizowane strategie dotyczące pasz (g)
- Przyjazne warunki przetrzymywania: większa powierzchnia na jedno zwierzę, lepsze podłoże (np. codziennie zmieniana ściółka ze słomy), specjalnie przygotowane porodówki dla samic, różnorodne środowisko (np. umożliwienie trzodzie chlewnej rycia, grzędowanie, materiały do budowy gniazda), zacienienie/zraszacze/wentylacja, by zwierzęta mogły radzić sobie ze stresem termicznym (b, g)
- Praktyki i normy określone w przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego (g)
- Praktyki zwiększające odporność, płodność, średnie trwanie życia i zdolność adaptacji zwierząt, np. okres życia krów mlecznych; niskoemisyjna hodowla zwierząt, promowanie różnorodności genetycznej i odporności (a, b, g)
- Plany kontroli i profilaktyki w zakresie zdrowia zwierząt: ogólny plan zmniejszenia ryzyka zakażeń wymagających podania środków przeciwdrobnoustrojowych; plan ten obejmuje wszystkie odpowiednie praktyki gospodarskie, np. szczepienia i leczenie, zwiększenie bezpieczeństwa biologicznego, stosowanie dodatków paszowych (g)
- Zapewnienie dostępu do pastwisk i wydłużenie czasu wypasu zwierząt (a, b, g)
- Zapewnienie i organizacja regularnego dostępu do obszarów na świeżym powietrzu (g)
- Tworzenie i ochrona elementów krajobrazu – praktyka wykraczająca poza obowiązki związane z warunkowością (a, c, d, e)
- Plan zarządzania i usuwania elementów krajobrazu (e, f)
- Tworzenie i ochrona systemów rolno-leśnych o wysokiej różnorodności biologicznej
- Grunty ugorowane wraz z różnymi gatunkami służącymi różnorodności biologicznej (zapylenie, ptaki, surowce dla zwierzyny łownej) (c, e, f)
- Pasterstwo na otwartych przestrzeniach i między uprawami trwałymi, sezonowe pasterstwo wędrowne i wspólny wypas (b, d, e, f, g)
- Tworzenie siedlisk półnaturalnych i poprawa ich stanu (a, b, c, d, e, f, g)
- Ograniczenie stosowania nawozów, zarządzanie roślinami polowymi charakteryzujące się niską intensywnością (a, b, c, d, e, f, g)
- Rolnictwo konserwujące (a, d)
- Ponowne nawadnianie terenów podmokłych/torfowisk, użytkowanie torfowisk (a, c, d, e)
- Minimalny poziom zwierciadła wody w okresie zimowym (a, c, d)
- Odpowiednie zagospodarowanie resztek pożniwnych, tj. ich zakopywanie, wysiew na resztkach pożniwnych (a, c, d)
- Tworzenie i ochrona trwałych użytków zielonych (a, c, d, e)
- Ekstensywne użytkowanie trwałych użytków zielonych (a, c, d)
- Plan gospodarowania składnikami odżywczymi, stosowanie innowacyjnych podejść, aby zminimalizować uwalnianie składników odżywczych, optymalne pH dla absorpcji składników odżywczych, rolnictwo o obiegu zamkniętym (a, c, d, f)
- Rolnictwo precyzyjne w celu ograniczenia nakładów (nawozów, wody, środków ochrony roślin) (e, f)
- Poprawa wydajności nawadniania (b)
- Wdrażanie środków związanych z azotanami – praktyka wykraczająca poza obowiązki związane z warunkowością (c, d, e)
- Środki mające ograniczyć zanieczyszczenie wody, powietrza i gleby wynikające z nadmiaru składników odżywczych oraz zapobieganie takiemu zanieczyszczeniu, np. pobieranie próbek gleby, jeśli nie jest jeszcze obowiązkowe, tworzenie narzędzi do wychwytywania składników odżywczych (c, d, e)
- Zarządzanie zapotrzebowaniem na wodę (przechodzenie na uprawy mniej wodochłonne, zmiana terminów sadzenia, optymalizacja harmonogramów nawadniania) (b)
- Pasy przeciwerozyjne i pasy przeciwwietrzne (b, d, e,)
- Zakładanie lub ochrona tarasów i upraw wstęgowych (b, d, e)
- Dodatki paszowe zmniejszające emisje z fermentacji jelitowej (a)
- Lepsze gospodarowanie obornikiem i jego przechowywanie (a)
Podstawa prawna
Rozporządzenie (UE) 2018/848 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007.
